Batı ve Doğu Türklüğünü birleştiren Azerbaycan toprakları, 1918 yılında Rus, Ermeni ve İngiliz devletleri tarafından paylaşılma gayesi ile işgal edilmişti. Bakü’den gelen destek talebine Osmanlı Devleti, bir çok cephede düşmanla mücadele halinde olmasına ve elinde yeterli gücü bulunmamasına rağmen kayıtsız kalamamıştı. Enver Paşa, kardeşi Nuri Paşa’ya yeni bir ordu kudurarak Bakü’ye gönderdi. 1918 yılının 15 Eylül’ünde Nuri Paşa’nın komutasındaki Kafkas İslam Ordusu, Azerbaycan Milli Meclisi ve Musavat Partisi güçlerince Bakü, Bolşevik-Taşnak-Bakü Sovyeti güçleri ve İngiliz ordusu işgalinden kurtarılarak tarihi bir başarıya imza attı. Ayrıca sözleri büyük düşünür ve şair Ahmet Cevad tarafından 1914 yılında yazılan, zaferin kesinleştiği gün dönemin büyük musikisi Üzeyir Hacıbeyli tarafından bestelenen “Çırpınırdın Karadeniz” ilk defa bugün söylendi.

ENVER PAŞA, AZERBAYCAN SEFERİ İÇİN KAFKAS İSLAM ORDUSUNU KURDURDU

30 Mart 1918 tarihinde Sovyetler Birliği ordusu ve Ermeni Devrimci Fedearasyonu birlikleri, Bakü’ye saldırdı. Azerbaycan’da karşılık olarak savaş ilan etti. Bu süreçte çok sayıda sivil Azerbaycan Türkü öldürüldü. İngilizler’de Azerbaycan topraklarında söz sahibi olmak arzusu ile Ermeniler’e destek vererek müttefik oldular. Bu büyük saldırı planı Azerbaycan milli meclisi güçlerinin başa çıkamayacağı kadar büyük bir güç barındırıyordu. Azerbaycan Milli Şurası,
4 Haziran 1918’de Batum’da Osmanlı Devleti ile yapmış olduğu askeri ve siyasi sözleşmenin 4. maddesine dayanarak Osmanlı hükumetinden askeri yardım talebinde bulundu.

Bu esnada pek çok cephede düşmanları ile savaşan Osmanlı ordusu Azerbaycan Bakü’ye müstakil bir ordu gönderme gücüne sahip değildi. Ancak Enver Paşa, Azerbaycan Türklerinin yardım çağrısına kayıtsız kalamazdı. İnisiyatif alarak kardeşi Nuri Paşa’yı Bakü’ye gitmesi için görevlendirdi.

Nuri Paşa; Kars, Ardahan, Iğdır ahalisinden oluşan toplam 12 bin kişiden oluşan Kafkas İslam Ordusu’nu kurdu. Daha sonra da destek için Filistin cephesinden getirilen 106. ve 107. piyade alayı ve 56. topçu alayı ile Kafkas İslam ordusu güçlendirildi ve teçhizat sağlandı.

KAFKASYA’DA RUS-İNGİLİZ-ERMENİ İTTİFAKI KURULDU

İngilizlerin işgal planının nihai amacı Tebriz üzerinden yürüyerek kuzeydeki Rus ve Ermeni birlikleri ile Bakü’yü kıskaç altına almaktı. Nuri Paşa, İngiliz harekat planına göre kendi ordusunun harekat planını revize etti. Iğdır üzerinden Nahçıvan’a (Tuzluca) hareket etti. Temel gayesi, kuzeydeki Rus ve Ermeni birliklerinin İngilizlerle birleşmesine engel olmaktı. İngilizlerin teçhizat ve asker sayısındaki üstünlüğü gördükten sonra Enver Paşanın emri ile Irak cephesinden Ali İhsan Paşa komutasındaki 4. Kolordu da Tebriz’e doğru hareket etti. Nahçıvan’dan gelen Kafkas İslam Ordusu ve Iraktan gelen 4. Kolordu birleşerek İngilizleri Tebriz’den çıkarttılar. Daha sonra İngiliz General Lionel’in geri çekilmesi ile Tebriz’de kesin üstünlük sağlanmış oldu.

KAFKAS İSLAM ORDUSU MARŞI

Söz: Əli Kamil Nizam Paşa
Söyleyen: Şəmistan Əlizamanlı

15 EYLÜL 1918 BAKÜ’NÜN KURTULUŞU

Tebriz’den sonra 8 Haziranda 1918 Hoy şehrine inen Osmanlı Ordusu, Ermenileri buradan da çıkardı. Hoy’dan Karabağ’a yürüyerek Karabağ’daki Ermeni birlikleri de bertaraf edildi. Bu şekilde Güney ve Kuzey Azerbaycan ilk kez beraber kurtulmuş oldu. Iraktan gelen 4. Kolordu, Kafkas İslam Ordusu ve Musavat Partisi yetkilileri, Bakü yakınlarında birleştiler. 15 Eylül 1918 günü 30 saat süren zorlu bir muharebenin ardından Bakü teslim alındı.

Enver Paşa bu galibiyeti, “Allah’ın yardımı ile Bakü şehri 30 saatlik şiddetli bir muharebe sonrası 15 Eylül saat 9’da Türk Birliklerinin gücü ile zapt olunmuştur.” diyerek ilan etti.

ÇIRPINIRDI KARDENİZ

Nuri Paşa ordusuyla Bakü’ye girerken, sözleri büyük düşünür ve şair Ahmet Cevad tarafından 1914 yılında yazılan, zaferin kesinleştiği gün dönemin büyük musikisi Üzeyir Hacıbeyli tarafından bestelenen “Çırpınırdın Karadeniz”, yani Azerbaycan’da bilinen adıyla “Selam Türkün Bayrağına” adlı eserin, dudaklarda ilk defa bugün okundu.

SADRİ MAKSUDİ ARSAL: BAKÜ TÜRKİSTAN’IN KAPISIDIR

Bakü’nün kurtuluşunda çok konuşulmayan önemli bir detay da Nuri Paşa’nın Kafkas seferinden önce Kazan Türklerinin lideri Sadri Maksudi Arsal Bey’in Osmanlı’nın Moskova Büyükelçisi Kemal Galip Bey’i ziyaret ederek, Türkistan’ın kapısının Bakü olduğunu ve durumun Enver Paşa’ya iletilmesinin zaruriyetini izah etmesiydi. Büyükelçi Kemal Galip Bey, Enver Paşa’ya verdiği rapor ile belki de Bakü seferinin temeli atmış oldu.

Bu harekat; planlaması, organizasyonu ve galibiyeti ile Güney ve Kuzey Azerbaycan’ın birleşmesi, Güneyde İngiliz, Kuzey’de Ermeni ve Rusların mağlup edilmesi, harekatın ön istihbaratının Kazan Milli Meclisi Başkanı Sadri Maksudi Bey tarafından verilmesi ile düşünce olarak Turan idealinin sahaya geçirilmiş en bariz örneğidir.

qha.com.tr