Milyonerlikten ABD Başkanlığı’na terfi eden Trump’ın dünyanın dört bir yanındaki otokrat liderlerle ilgili böylesine olumlu tonda konuşması sürpriz değil. Trump daha önce de Kuzey Kore lideri Kim Jong-Un'u "harika bir lider" olarak tanımlamış, Rus lider Vladimir Putin için "benden daha iyi bir insan" ifadelerini kullanmıştı. Eski üst düzey ABD’li yetkililer bunu "diktatörlüğe özenme" olarak açıklıyor. 

Arap liderlerden destek 

Liderlerin göreve gelip gitmesinde ABD dış politikasının aktif rol oynadığı Ortadoğu’da, Trump’ın nezaketi diktatörlerce hak ihlallerine daha fazla tolerans olarak okunuyor; özellikle de Mısır ve Suudi Arabistan’da.

İnsan Hakları İzleme Örgütü’nden Emir Magdi, "El Sisi gibi Arap liderler, dünya çapında bir güç olarak gördükleri ABD’nin, basına sürekli saldıran, insan haklarını görmezden gelen, popülist politikalar uygulayan bir başkan tarafından yönetildiğini görmekten inanılmaz mutlular" diyor. Magdi "Pek çok Arap ülkesinin Trump’ı 2016’da desteklemesi sürpriz değildi. Şimdi de desteklemeye devam ediyorlar" diye ekliyor. 

Beyaz Saray'da bir müttefik

Mısır açısından Trump’ın yeniden başkanlığa seçilmesi Beyaz Saray’dan bir kez daha güçlü bir desteğin gelmesi anlamına geliyor. 

Trump’ın selefi Barack Obama döneminde Washington, 2013’teki Mısır darbesini takiben doğrudan askeri yardımlarını askıya aldı. Apache hücum helikopterleri, F-16 jetleri ve 250 milyon doların da dahil olduğu bu yardımların askıya alınması, Washington’dan en fazla ekonomik ve askeri yardım alan ülkelerden biri için ağır bir darbeydi.

Trump, bunun aksine Mısır’a doğrudan yardım yolunu seçti. Mısır istihbarat servislerinin rutin olarak aktivistleri ve muhalifleri hedef aldığı bir dönemde Kahire ile çoğu askeri ve güvenlik danışmanlığı için ayırılmış 1,4 milyar dolarlık "karşılıklı yardım" anlaşması imzaladı. "Kısacası, Trump’ın bir dönem daha seçilmesi El Sisi gibi otokratik liderler açısından bir zafer ve insan haklarını ayaklar altına almak için daha fazla alan anlamına geliyor" diye özetliyor Magdi. 

Ancak El Sisi, ABD Başkanı’ndan neredeyse limitsiz destek alan tek Arap otokrat lider değil. 

Önce Amerika sonra Suudi Arabistan

Trump, Obama dönemindeki politikalardan dönüşün sinyalini, başkan olduktan hemen sonra, 2016’da ilk yurtdışı gezisini Suudi Arabistan’a yaparak vermişti. Suudi Arabistan’ın fiili lideri Prens Muhammed Bin Salman, pek çok Batı ülkesi kendisine mesafeli yaklaşırken Beyaz Saray’dan büyük ölçüde destek aldı. 

Trump yönetimi ABD’de yaşayan Suudi muhalif Cemal Kaşıkçı’nın 2018’de öldürülmesinin ardından Kongre’den gelen eylem çağrıları karşısında Prens Bin Salman’a kalkan oldu. Bunun yanı sıra, Suudilerin Yemen’de verdiği vahşi savaşa yönelik itirazlara rağmen Riyad ve müttefikleri ile 8 milyar dolarlık silah anlaşması imzaladı. 

ABD Başkanı, Suudi dış politikasını desteklemeyi bir adım öteye götürüp, Riyad’ın en büyük düşmanı İran ile imzalanan nükleer anlaşmadan, Avrupalı müttefikleriyle arasını açacak şekilde çekildi. 

Joe Biden

Biden’ın reçetesi

Peki ABD’de Trump başkanlık koltuğunu kaybeder ve rakibi Joe Biden seçilirse ne değişebilir?

Obama döneminden Eski ABD Başkan Yardımcısı Biden, daha önce Suudi Arabistan’ı "istenmeyen" olarak damgalamış ve Riyad’ın Yemen’deki savaşına ABD yardımını keseceği sözünü vermişti. Ayrıca insan haklarını ihlal edenlere karşı mücadele yürüteceği sözünü vermişti.

Biden, "İnsan hakları diğer ülkeler ile bağlantımızın çekirdeğini oluşturmalı, dış yüzeyini değil" demiş; başkan olduğunda Suudi Arabistan ve Çin ülkeleri kendi vatandaşlarının insan haklarını ihlal etmekten sorumlu tutacağını söylemişti.

Obama’ya daha önce başkan yardımcılığı yapan Biden’ın çevresini Obama döneminden kalan danışmanlarla çevrelediği belirtilirken geliştireceği politikaların da bu sebeple Obama dönemindekine yakın olması bekleniyor. 

Washington merkezli Carnegie Uluslararası Barış Vakfı’ndan Yasemin Faruk, "Ben Biden’ın İran ile daha az zıtlaşan politikasına Suudi Arabistan’ın uyum sağlayamasını bekliyorum. Bunun yanı sıra ülke içindeki ve dışındaki muhaliflere, özellikle kadın aktivistlere yönelik baskıyı azaltması gerekiyor" değerlendirmesini yapıyor. 

Vites değişimi

Ancak bazı uzmanlar ABD’nin bölgedeki duruşunun Biden yönetimi altında da değişmeyeceği, zira Washington’un dış politikasının daha doğuya, yani Asya-Pasifik hattına kaydırdığı görüşünde. 

"(Biden’ın başkanlığı) Trump’ınkine nazaran çok fazla farklılık barındırabilir. Fakat hangi ABD başkanı gelirse gelsin Ortadoğu’dan uzaklaşacaktır" diyor Alman Uluslararası ve Güvenlik İşleri Enstitüsü’nden (SWP) Guido Steinberg. Körfez üzerine araştırma yapan Steinberg, "Biden partisindeki sol kanadın ağzına bir parmak bal çalıyor. Fakat eninde sonunda, özellikle uzak Asya’ya olan dönüşü devam ettirecekse, Ortadoğu’da ABD’nin mevcut müttefiklerinin hepsine ihtiyaç duyduğunu kabul etmek zorunda kalacak" diyor. 

Müttefikler beklemede 

Biden’ın İran nükleer anlaşmasına daha sıkı koşullar altında dönme sözüne karşılık, ABD yönetiminin politikalarını Avrupalı müttefikleri ile hizaya getirme ihtimali uzun vadede belirsiz.

Ancak Avrupalılar daha fazla işbirliğinin bölgedeki yaklaşımlarını güçlendireceği ümidinde. Alman Marshall Fonu’ndan Kristina Kausch, "Özellikle diyalog ile sorunları çözmenin zorunluluk olduğu basit parametrelerde, Avrupalılar için Washington ile yeniden aynı görüşte olmak çok iyi bir gelişme olur" diyor. Kausch ekliyor: 

"Trump yönetiminin maksimum baskı gibi bir yaklaşımı vardı. Bu da daha fazla kutuplaşma anlamına geliyor. Ancak diyaloğa geri dönebilirse, sanırım daha fazla fırsat karşımıza çıkacak."

Lewis Sanders IV, Tom Allinson

Deutsche Welle Türkçe