Avrupa'da Rusya'ya Ukrayna işgali tepkisi: Sovyet dönemi anıtları birer birer kaldırılıyor

Avrupa'da Rusya'ya Ukrayna işgali tepkisi: Sovyet dönemi anıtları birer birer kaldırılıyor 

Rusya'nın Ukrayna işgali, Avrupa'da, özellikle de Baltık ülkelerindeki Sovyet döneminden kalma anıtların ve heykellerin yıkılmasıyla protesto ediliyor. 

Çoğu kişinin geçmişteki baskının sembolü olarak gördüğü anıtlar, "gecikmiş bir temizlik" düşüncesiyle ortadan kaldırılıyor.

Baltık ülkesi Letonya'nın başkenti Riga'da, Sovyet ordusunun 1944 yılında ülkeyi ele geçirmesinin anısına bir parkta bulunan dikilitaş geçen hafta yıkıldı. 

Üç dev Sovyet yıldızıyla süslü beş kulenin birleşiminden oluşan 80 metre yüksekliğindeki anıt omuzlarına ulusal bayraklarını saran Letonyalıların alkış ve sevinç çığlıkları eşliğinde devrildi.

Zafer Parkı'nda yer alan anıtın bir kısmı bulunduğu heykel adacığını çevreleyen gölete düştü.

Bundan birkaç gün önce de Estonya'da, üzerinde komünist kızıl yıldız bulunan bir Sovyet tankı replikası vinçlerle kaldırılarak bir müzeye götürüldü.

İkinci Dünya Savaşı sırasında "Estonya'yı Nazi Almanyası'ndan kurtaran Sovyet askerlerinin" anısına dikilen anıtın üzerinde kırmızı Sovyet yıldızı taşıyan bir T-34 tankı replikası yer alıyor.

Bu, ülkedeki kaldırılmasına karar verilen 400 civarındaki tank, anıt ya da sembolden biri.

Polonya, Litvanya ve Çekya'da da Kızıl Ordu'ya ait anıtlar, aylardır yıkılıyor. Çoğu kişinin geçmişteki baskının sembolü olarak gördüğü anıtlar, "gecikmiş bir temizlik" düşüncesiyle ortadan kaldırılıyor.

Rusya'nın Ukrayna'ya açtığı savaş, otuz yılı aşkın bir süre önce Moskova'dan egemenliklerini alan ülkelerde kalan son Sovyet anıtlarını yıkmak için bir itici güç oluşturdu. 

Bu ülkeler artık NATO ve Avrupa Birliği üyesi. Keza işgal altındaki Ukrayna'nın sıkı destekçileri.

Komünist dönem sona erdiğinde Letonya, Litvanya ve Estonya, Sovyetler Birliği'nden bağımsızlıklarını kazandı.

Polonya ve komşuları, Moskova merkezli komünizmi reddetti. 

Bu ülkeler ayrıca cadde ve sokakların isimlerini değiştirmeye ve SSCB'nin kurucusu Vladimir Lenin ile diğer komünist liderlerin heykelleri dahil, "en nefret edilen sembolleri" tasfiye etmeye başladı. 

Kalıntıların birçoğu artık müzelerde kendilerine yer bulabiliyor.

Varşova'da yetkililer 1989 yılında, 1917 Bolşevik Devriminden sonra Sovyet gizli polisini örgütleyen Polonyalı aristokrat Felix Dzerzhinsky'nin anıtını ortadan kaldırmıştı. 

Zira Dzerzhinsky'nin yönetimindeki, (eski adı Çeka) KGB, terör dalgasından sorumluydu.

Salı günü 91 yaşında Moskova'da bir hastanede hayatını kaybeden son Sovyet lideri Mihail Gorbaçov'un reformlarını bu tür değişiklikler takip etmişti.

"Hitler rejimine karşı savaşan sıradan askerlerin anısına saygısızlık"

Sovyet askerlerine ya da Nazi Almanyası'nın yenilgiye uğratılmasındaki rollerini sembolize eden anıtlar, bazı yerlerde Adolf Hitler rejimine karşı savaşırken ölen sıradan askerlere karşı "saygısızlık" olarak karşılanıyor.

Bununla birlikte Ukrayna'daki savaş, bu askerlerden bazılarının gittikleri yerlerdeki kadınlara tecavüzleri ve diğer savaş suçlarını nasıl işlediklerine dair kötü anıları da yeniden tazeliyor. 

Estonya Tarih Müzesi Araştırma Direktörü Krista Sarv, 1990'larda Lenin ve diğer önde gelen komünistlerin heykellerinin devrilmesinin ardından insanların diğer anıtları büyük ölçüde görmezden gelebildiğini söyledi.

Ancak Sarv'a göre, Rusya'nın 24 Şubat'ta başlayan Ukrayna işgalinin ardından görüşler aniden değişti ve şimdi bu anıtlar "yüksek sesle, işgali ve ilhakı haykırıyor."

Ülkedeki Sovyet anıtlarının kaldırılmasını denetleyen Polonya Ulusal Anma Enstitüsü Başkanı Karol Nawrocki, "Tarih, gözlerimizin önünde yaşayan bir deneyim haline geldi." diyor.

Nawrocki, "Rusya Federasyonu üniformalsı giymiş, kafalarında ve kalplerinde Lenin ve Stalin olan Rus askerleri, şimdilerde kadınları, çocukları öldürerek ve askerleri katlederek (güya) Ukrayna'yı 'özgürleştiriyor'" sözleriyle tepkisini dile getirdi. 

Ayrıca yetkili, "Şunu netleştirelim; Polonya'da kamusal alanda totaliter komünist rejimin ve onun insanlarının anılmasına yer yoktur." ifadesini kullanıyor. 

Polonya'da 2016'da çıkarılan "Komünizmden arındırma yasası" komünist sembol ve isimlerin tasfiye edilmesini öngörüyordu ancak bazı belediyelerin bunu yapacak mali kaynağı olmadığı için enstitü devreye girmişti. 

Şubattan itibaren Polonya Ulusal Anma Enstitüsü, ülke genelinde kaldırılmak üzere 60 anıt tespit etti ve şimdiye kadar 20'den fazlasını yıktı.

Litvanya'da ise ilkbahardan bu yana çok az sayıda Sovyet anıtının kaldırılması tepkilere neden oldu. 

Vatandaşlar, anıtların kaldırılması konusunda ağır davranılması nedeniyle yetkilileri protesto etti. 

Öte yandan ciddi Rus azınlığa sahip Letonya ve Estonya'da, o ülkelerin vatandaşı Ruslar ve Rus hükümeti, bu durumu 'savaş kahramanlarına' karşı bir suç olarak gördüklerinden, anıtların kaldırılması duygularının depreşmesini beraberinde getirdi. 

Riga'daki dikilitaşın kaldırılmasına karşı çıkan ve Rusça konuşan Letonyalı Dmitry Prokopenko, büyükanne ve büyükbabasının "Nazilere karşı özgürlük için" savaştığını ve büyükbabasının da bu savaşta öldüğünü söyledi. 

Anıtın, dedelerinin ve ninelerinin fedakarlıklarını onurlandırdığını dile getiren Prokopenko, tepkisini şu sözlerle dile getirdi: "Letonya, Letonların ve Rusların birlikte yaşadığı bir ülke. Devletin bir bölümünün, ülkenin bir bölümünün, diğer bölümünün haklarına saygı göstermesi gerektiğini düşünüyorum."

Sovyet anıtlarının yıkılması "barbarlık"

Rusya Dışişleri Bakanlığı ise salı günü Baltık ülkelerindeki Sovyet anıtlarının yıkılmasını "barbarlık" olarak niteleyerek kınadı. 

Ayrıca Moskova, Letonya, Litvanya ve Estonya'yı misilleme tedbirleriyle tehdit eden bir açıklama yayınladı.

Diğer yandan Belarus geçen hafta, Polonya'ya tepki olarak, savaş zamanı Polonyalı askerlerin mezarlarının bulunduğu yerdeki bir anıtı yerle bir etti. 

Polonyalı yetkililer, Varşova'nın Sovyet askerlerinin mezarlarına dokunmama politikası göz önüne alındığında, bu eylemin "barbarca" olduğunu ilan etti. 

Polonya Anma Enstitüsü'nden tarihçi Rafal Leskiewicz, "Hıristiyanlar olarak mezarları kutsal mekan olarak kabul ederiz. Mezarlarda kimin olduğu pek de önemli değil." diye konuştu. 

Bu arada bazı durumlarda bazı yerlerde halk, Nazi Almanyası'nın yenilmesindeki rolü nedeniyle Kızıl Ordu anıtlarının korunması gerektiğini dile getiriyor. 

Bazıları ise tarihi hafızanın silinmesinden korkuyor ya da Sovyetlerle birlikte savaşan kendi atalarına hakaret olarak görüyor.

Geçtiğimiz günlerde Polonya'nın kuzeyindeki Gdansk kentindeki Zafer Caddesi'nde duran bir Sovyet T-34 tankının kaldırılması ya da bırakılmasıyla ilgili hararetli bir tartışma yaşanmış ve kent halkı, tankı kaldırmamaya karar vermişti. 

Zira tankın komutanı Polonyalı bir teğmendi ve Polonyalı askerler, eski Alman şehri Danzig'in Nazilerden kurtarılmasında kilit rol oynamışlardı.

Savaş zamanı Polonyalı askerlerin torunlarından iki kişi, yazdıkları açık mektupla, anıtların kaldırılması fikrine yönelik tepkiyi dile getirdi. 

Mektupta Polonyalı askerlerin Polonya'yı Nazilerden kurtarmak için Sovyetlerle birlikte savaşırken öldüklerini ve Sovyet zaferinin Polonya'nın mağlup Almanya'nın topraklarının bir bölümünü ve Gdansk ve Wroclaw gibi şehirleri almasıyla sonuçlandığını hatırlattı. 

Ayrıca Auschwitz, Majdanek ve diğer birçok Nazi ölüm kampını kurtaranların da Kızıl Ordu olduğunu belirttiler.

Pawel Dybicz ve August Grabski tarafından kaleme alınan mektupta, "Mayıs 1945'te Polonyalı ve Sovyet askerlerinin zaferi olmasaydı, Polonya belki de hiç var olmayacaktı" denildi.

Ancak diğer birçok Polonyalı, İkinci Dünya Savaşı'nın Sovyetler Birliği ve Nazi Almanyası'nın 1939'da Polonya ve Baltık ülkelerini bölüşmek üzere gizlice anlaşmasının ardından patlak verdiğini savunuyor. 

Kimilerine göre Kızıl Ordu, Nazi Almanyası'nın ihanet edip Sovyetler Birliği'ni işgal etmesinden sonra Almanlarla savaşmaya başladı.

Bu arada Rusya'nın Ukrayna işgalinden önce de Sovyet anıtları zaman zaman gerginliklere neden oluyordu. 

Öyle ki Estonya'nın başkenti Tallinn'de 2007'de bir Kızıl Ordu askerinin İkinci Dünya Savaşı anıtının yerinin değiştirilmesi girişimi günler süren protestolara yol açmıştı. 

2013 yılında bir sanatçı, Gdansk tankının yanına hamile bir kadına tecavüz eden bir Sovyet askerini tasvir eden bir heykel dikmişti; izinsiz yapılan heykel kısa sürede kaldırılmıştı. 

Rusya'nın Ukrayna işgalinin ardından bir başka sanatçı, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in "zorbalığını" protesto etmek için tankı elle dikilmiş büyük bir Ukrayna bayrağıyla kapladı.

Polonya, Sovyet anıtlarını kaldırmak için bir takvim belirlerken, ülkenin kuzeyindeki Koszalin şehrinde bir vatandaş, hükümeti beklemeden meseleyi kendisi çözmek istedi. 

Bir kazı makinesini mezarlığa süren vatandaş, genç bir kız tarafından kucaklanan Sovyet askerine ait heykeli devirdi.

Polonya Ulusal Anma Enstitüsü Başkanı Karol Nawrocki, ülkedeki Sovyet anıtlarının resmi olarak kaldırılması sürecinin "çok hızlı bir şekilde ilerlediği, ancak bunun uzun zaman önce çözülmesi gereken bir mesele olduğu" düşüncesini ifade etti.

EURO NEWS