"Azerbaycan Tarihi"

"Azerbaycan Tarihi", Nesib Nesibli'nin eseridir. 2019 Mayıs'ında Altınordu Yayınları arasında çıkan 712 sayfalık bu büyük eser, ilk defa iki Azerbaycan'ın tarihini birlikte ele almış olan bir çalışmadır. Eserde, Kuzey ve Güney Azerbaycan tarihi, milattan önceki yüzyıllardan başlanarak günümüze kadar getirilmiş ve millî bir gözle, fakat ilmî ölçülerden de ayrılmadan incelenmiştir.

Nesib Nesibli, Kuzey Azerbaycan'ın yetiştirdiği önemli tarihçilerimizden biridir. 1956 yılında Gürcistan'ın Borçalı bölgesinde doğmuş, fakat öğrenim hayatını Bakü'de sürdürmüştür. Bakü Devlet Üniversitesinin Tarih ve Şarkiyat Fakültelerini bitiren Nesibli, lisans üstü öğrenimine Moskova Şarkiyat Enstitüsünde devam etmiştir.

Ebülfez Elçibey'in çevresinde bulunan akademik kadrolar arasında yer alan Nesib Nesibli, Azerbaycan'ın Tahran büyükelçiliği görevinde de bulunmuştur. ABD'nin bazı üniversitelerinde de ders vermiş olan Nesibli, hâlen Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinin Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümünde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır.

Prof. Dr. Nesib Nesibli, çok iyi yetişmiş bir tarihçidir. Rusça, İngilizce ve Farsçayı çok iyi bilmektedir. İlmî çalışmalarında bu dillerdeki kaynakları kullandığı gibi Türkiye'deki tarih araştırmalarını da çok iyi takip ettiğini onun bu son çalışmasından görüyoruz. 1990'lardaki yayınları daha çok Bakü'de basılıyordu. Onun son birkaç çalışması ise Türkiye'da basılmıştır. 2017'de Güney ile Kuzey Azerbaycan Sorunları, 2018'de Kuzey Azerbaycan - İstiklalden İkinci İşgale 1918-1920, 2019'da Azerbaycan Tarihi - Millet-Devlet-Siyaset, 2020'de Azerbaycan Türklerinin Önderleri adlı eserleri Ankara'da yayımlanmıştır. Bazı ilmî makaleleri de İngilizce olarak uluslar arası dergilerde yayımlanmaktadır. Son zamanlarda güncel makalelerini, Millî Düşünce Merkezi'nin MİSAK sitesinde ve Türk Yurdu dergisinde yayımlıyor.

Azerbaycan Tarihi, 2019 Haziran'ında elime ulaşmış. Ama bu eseri okumakta doğrusu epeyi ihmalkâr davranmışım. Birkaç gündür eseri okuyorum ve bunu okuyucularla da paylaşmak istedim.

Eserin girişinde Nesibli, Kuzey Azerbaycan tarihçiliğinin sorunlarına eleştirici bir gözle yaklaşıyor. Bir yandan devam eden Sovyet dönemi tarih anlayışı, bir yandan Ermeni meselesi, Azerbaycan tarihçiliğinde de sorunlar yaratıyor. Nesibli, sağlam ve objektif bir tarih anlayışına ulaşmak için neler yapılması gerektiğini maddeler hâlinde sıralıyor.

Tarih bölümüne geçmeden üzerinde durulan önemli bir konu daha var: "Millet, Devlet ve Millet-Devlet" konusu. Nesibli'nin eseri, bir "millet ve millet-Devlet" tarihidir. Bu sebeple bu kavramlara açıklık getirmesi gerekmiştir. Bu bölümde Avrupa'daki millet anlayışı ve milliyetçilik görüşleri de özet olarak verilmiştir. İskender Öksüz'ün Millet ve Milliyetçilik kitabından sonra bu bölümü okumak benim için hayli doyurucu olmuştur.

Nesib Nesibli, eski dönemlerden yakın dönemlere geldikçe daha fazla ayrıntıya giriyor. Türklerin başlangıç dönemleri ve Azerbaycan'a yerleşmeleri genel çizgileriyle ele alınmıştır. Ancak Safevilerden sonra eserde ayrıntılara girildiğini görüyoruz. Özellikle 20. yüzyıl çok ayrıntılı olarak eserde işlenmiştir.

Nesib Nesibli, mümkün olduğu kadar bütün görüşleri eserinde yansıtmaya çalışmıştır. Sovyet döneminde kuzeyde hâkim olan Türk dışı Azerbaycanlılık görüşü ile İran'da hâkim olan Aryani tarih görüşü Nesibli tarafından tarihî deliller ve olgularla eleştirilmiş, Azerbaycan Türklüğünün varlığı ve tarihî gelişmesi açık bir şekilde ortaya konulmuştur.

Türk'ün tarihine ilgi duyanlar için eserdeki bütün bölümler ilgi çekicidir. Ancak okuyuculara özellikle Nadir Şah bölümünü dikkatle okumalarını tavsiye edebilirim. Çobanlıktan şahlığa yükselen bu Afşar Türk'ünün hayatı, Şiilikle Sünniliğin arasını bulmak için yaptığı mücadeleler bugüne de ışık tutacak değerdedir. Nadir Şah, 18. yüzyılda yaşamış son Türk cihangiridir ve bu büyük Türk'ün üzerinde maalesef ülkemizde çok da fazla çalışma yoktur.

Hanlıklar dönemi, İran'daki Meşrutiyet hareketi, kuzeydeki çarlık ve Sovyet dönemi, güneydeki Pehlevi ve mollalar dönemi, özellikle 1940'lardaki Pîşeverî hareketi, Nesibli'nin eserinden okunmalıdır. Çalışmada pek çok arşiv malzemesi ve çeşitli dillerde yüzlerce kaynak da kullanılmıştır.

Çağdaş millet olmanın şartlarından biri de sağlam bir tarih şuuruna sahip olmaktır. Türk'üm, Türkçü'yüm, Turancı'yım diyenler bu eseri okumalıdırlar.