ANKARA - Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne karşı çıkan muhalefet partileri savundukları parlamenter sistemle ilgili modeller geliştirmeye başladı. İlk çalışma "Tam Demokrasi İçin Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem" ismiyle Gelecek Partisi’nden geldi. İYİ Parti de “İYİ’leştirilmiş, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem” tasarımını bu ay sonunda kamuoyu ile paylaşacak. Parlamenter sistem modeli ile ilgili komisyon kuran CHP’nin de önümüzdeki aylarda kendi modelini oluşturup açıklaması bekleniyor.

CHP’de oluşturulan komisyonun başkanlığını yapan CHP Hukuk ve Seçim İşlerinden sorumlu Genel Başkan Yardımcısı Muharrem Erkek, yol haritalarının CHP’nin 37. Olağan Kurultayı’nda açıklanan Cumhuriyetin 2. Yüzyılına Çağrı Beyannamesi olduğunu söyledi. Beyannamenin ilk maddesinin güçlendirilmiş parlamenter sistem olduğunu belirten Erkek, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ni “Patronlu-Hiper Başkanlık Sistemi” olarak tanımladı, önerdikleri sistemde cumhurbaşkanının sadece temsil görevi olacağını ifade etti. CHP MYK ve Parti Meclisi’nde görüşülerek netleşecek güçlendirilmiş parlamenter sistem modelinin ana unsuru Almanya, İspanya’da da uygulanan “Yapıcı, kurucu güvensizlik oyu” olacak. Erkek, “Bu bozmadan önce yapman gerekir ilkesi. İstikrarı sağlayan bir uygulama. Meclis çoğunlukla bir araya gelip başbakanı, hükümeti devirebilir. Bu yetkisi var ama önce yeni başbakan, hükümette uzlaşacak. Uzlaşırsa mevcudu düşürebilecek. Güçlendirilmiş parlamenter sistemde hükümeti kurmak kolay, düşürmek zor olacak” dedi.

CHP Genel Başkan Yardımcısı Muharrem Erkek’in bir komisyon kurarak üzerinde çalışmaya başladıkları güçlendirilmiş parlamenter sistem modeliyle ilgili sorularımıza yanıtları şöyle oldu:

YOL HARİTAMIZ 2. YÜZYILA ÇAĞRI BEYANNAMESİ

-Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem modeli için çalışmaya başladınız. Bu çalışmanın çerçevesi nasıl olacak?
Bizim rehberimiz, yol haritamız partimizin 37. Olağan Kurultayı’nda genel başkanımızın kurultay katılımcıları ve tüm Türkiye ile paylaştığı Cumhuriyetin 2. Yüzyılına Çağrı Beyannamesi. Kurultayda oy birliği ile kabul edilen ve yapacaklarımızı gösteren 13 maddelik beyannamenin 1. maddesi de güçlendirilmiş parlamenter sistem. Vesayetten uzak, darbe hukukundan arındırılmış bir toplumsal uzlaşma ile getirmeyi vaat ettiğimiz bir sistem bu. İçinde yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığı da var, hak ve özgürlükler de var. Bu kapsamda çalışmalarımız devam ediyor.

DÜNYA ÖRNEKLERİ VE TÜRKİYE DENEYİMİ İNCELENİYOR

-Kimlerle nasıl bir çalışma yürütüyorsunuz?
CHP Parti Meclisi’nden siyaset bilimci ve hukukçu arkadaşların bulunduğu bir komisyon oluşturduk. Bu konuda yapılmış çok ciddi çalışmalar var. Anayasa hukuk ve siyaset bilimi hocalarının yayınladığı raporlar var. Hem raporlardan yararlanıyoruz hem de görüşmeler yapıyoruz. Biz Türkiye için yeni bir hükümet sistemi öneriyoruz ama bu dünyanın Almanya, Kanada, İngiltere, Japonya gibi birçok gelişmiş ülkesinde uygulanan bir sistem. O ülkelerin anayasalarını, uygulamaları inceliyoruz. Türkiye’nin de ciddi bir parlamenter sistem geçmişi var. Onları da değerlendiriyoruz.

BU SİSTEM BAŞKANLIK DEĞİL, PATRONLU HİPER BAŞKANLIK SİSTEMİ

-Dünyada gelişmiş ülkelerde uygulanan başkanlık sistemleri de var.
Türkiye’de bugün AK Parti Genel Başkanı, Cumhurbaşkanlığı örtüsü altına saklanarak, otoriter bir sistem inşa etti. Aslında bu sistemin adı Patronlu-Hiper başkanlık Sistemi. Yani tam anlamıyla bir tek adam sistemi. Ama adını Cumhurbaşkanlığı sistemi koydular. Neden? Çünkü bizde Cumhurbaşkanlığı yüce bir makamdır. Cumhurbaşkanlığı örtüsü altında her istediklerini yapıyor, millete de hesap vermiyorlar. Bu sistemde cumhurbaşkanı, bakanlar, yani yürütme organı kime hesap veriyor?

HÜKÜMETİ KURMAK KOLAY, DÜŞÜRMEK ZOR OLACAK

-Güçlendirilmiş parlamenter sisteminde güçlendirme ile neyi kast ediyorsunuz?
Parlamenter sistemin doğası hükümetin parlamento içinden çıkması ve parlamentoya sorumlu olması. Biz bu sorumluluğu, örneğin gensoruyu “yapıcı-güvensizlik oyu” dediğimiz bir düzenleme ile birlikte ele alıyoruz. Almanya, İspanya’da bu uygulanıyor. Yapıcı, kurucu güvensizlik oyu. Yani bozmadan önce yapman gerekir ilkesi. İstikrarı sağlayan bir uygulama. Meclis çoğunlukla bir araya gelip Başbakanı, hükümeti devirebilir. Bu yetkisi var ama önce yeni başbakan, hükümette uzlaşacak. Uzlaşırsa mevcudu düşürebilecek. Tamamen istikrarı sağlayacak bir sistem. Güçlendirilmiş parlamenter sistemde hükümeti kurmak kolay, düşürmek zor olacak. Ayrıca önemli bir denge denetleme mekanizması olacak. Başkanlık sistemlerinde kutuplaşma da çok fazla. ABD’de dahi bunu görebilirsiniz. Güçlendirilmiş parlamenter sistemde ise uzlaşma, diyalog, istişare daha güçlüdür. O nedenle kutuplaşma ve ayrışma daha azdır. Yürütme erki, hükümet önemli kararları birlikte istişare ile alır bugünkü sistemde ise bir kişi alıyor. Bu sisteme sistem demek dahi çok zor.

CUMHURBAŞKANI SADECE TEMSİL NOKTASINDA GÖREV YAPACAK

-Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemde Cumhurbaşkanının konumu, yetkisi ne olacak?
Literatürde parlamenter sistem, başkanlık, yarı başkanlık sistemleri bellidir. Parlamenter sistemde cumhurbaşkanı temsil noktasında görev yapar. Yasaları onaylamak, yayınlamak gibi. Ama yetki, icra ve sorumluluk başbakan ve bakanlarda olur. Nasıl seçileceği ile ilgili de dünyada farklı örnekler var. Önemli olan Cumhurbaşkanı devletin sigortası olacak yeni sistemde. Tarafsız ve bağımsız, anayasa yeminine sadık şekilde gerçek anlamda devleti ve milleti, 83 milyonu temsil edecek. Devlet organları arasında bir uzlaşmazlık olduğunda devletin sigortası olarak devreye girecek. Ama en önemlisi sadece temsil noktasında bir görevi olacak. Siyasi bir parti içinden gelebilir ama o bağı kesecek.

Bu çalışma ne zaman tamamlanacak? Tamamlandıktan sonra diğer partilere götürecek misiniz?
Bizim hazırladığımız taslak rapor oluştuğunda MYK ve partinin en yüksek karar organı olan Parti Meclisi’ne sunacağız. Son şeklini aldıktan sonra kamuoyuna açıklarız. Şimdi İYİ Parti de çalışıyor. Onlar da bir sunum yapacak.

EN GELİŞMİŞ ÜLKELER PARLAMENTER SİSTEMLE YÖNETİLEN ÜLKELER

-İktidar cephesinden parlamenter sistemin koalisyon ürettiği, darbelere neden olduğu, yönetsel zorluklar, krizler yarattığına dair eleştiriler gelmeye başladı. Bu argümanlara yanıtınız ne olur?
Bugün koalisyon yok mu? Türkiye’yi bugün AKP, MHP yönetiyor. Darbe, darbe teşebbüsleri de sistemden çok demokrasi kültürü, demokrasinin tüm kurul ve kurallarının oturmayışı ile ilgili. Bugün dünyada güçlendirilmiş parlamenter sistemlerle yönetilen ülkelere bakın bir de başkanlık türü sistemlere bakın. Kişi başına düşen gelir, demokrasi standartlarının yüksekliği, hukukun üstünlüğü, mutluluk sıralamalarına bakın. İlk sıralarda hep parlamenter sistemle yönetilen ülkeler var. Bir de Hiper-patronlu başkanlık sistemi ile yönetilen ülkelere, bizim durumumuza bakalım. Her geçen gün yoksullaşıyoruz. Bu sistemle devam ettiğimiz sürece bu yoksulluk ve işsizlik daha da büyüyecek.

-CHP’nin çalışması bittikten sonra diğer partilerin de katılacağı bir ortak model çalışması yapacak mısınız?
Seçim zamanı geldiğinde güçlendirilmiş parlamenter sistemden yana olan Millet İttifakı olarak Cumhurbaşkanı adayımızla birlikte neler yapacağımızı anlatacağız. Önümüzdeki seçim bu sistemi savunanlarla güçlendirilmiş parlamenter sistemi destekleyenlerin de seçimi olacak bir yerde. Yalnız bir hükümet sistemi tartışması değil. Asıl önemli olan demokratik hukuk devleti olmak. Siyasi partiler, seçim kanunları, siyasi ahlak yasası da yeniden ele alınacak. Hesap verebilir, şeffaf bir yönetim oluşacak.

ÖZGÜRCE TARTIŞARAK, UZLAŞMAYLA PARLAMENTER SİSTEM VE HUKUK DEVLETİNİ TESİS EDECEĞİZ

-Yeni bir sisteme geçiş için anayasa değişikliği, anayasa değişikliği için de Meclis’te 400 milletvekilinin oyu şart. AK Parti bu oy için “Hayal” diyor. Hayal mi?
Biz ilk seçimde iktidar olacağız. Cumhurbaşkanı ile beraber Meclis’teki çoğunlukla neden olmasın ki. Bir de 400 oy kabul için, 360 oyla referanduma da gidebilir. Cumhuriyetin 1. Yüzyılında cumhuriyeti demokrasi ile taçlandıramadık. 2. Yüzyılın başında bunu gerçekleştirmek gerek. Büyük bir toplumsal uzlaşma içinde, özgürce tartışarak anayasa yapılmadı. Son anayasa değişikliği OHAL koşullarında gerçekleşti. Biz şimdi ilk seçimde başarılı olacağız ve toplumsal uzlaşmayla, özgürce tartışarak güçlendirilmiş parlamenter sistemi ve hukuk devletini tesis edeceğiz diyoruz. Toplumda da bu büyük kabul gördükten sonra hayır demek mümkün mü? Buna millet karar verecek sonuçta. Türkiye sonunda demokratik bir ortamda, özgürce tartışarak, uzlaşmayla sistemini belirlesin. 2020 yılında hukukun üstünlüğü sıralamasında 107. sıradayız. Türkiye bunu hak etmiyor.

Özellikle incelediğiniz bir ülke var mı?
Bir tek ülke yok. Farklı ülkeleri inceliyoruz. Bir kere bu sistemden daha kötü başka bir sistem olamaz. Tek adamın bir imzayla her şeyi belirlemesi, yapması, ataması hızlı karar alma değil, bu tam bir keyfilik. Liyakatı, adaleti yok eden bir sistem. O kadar ucube bir sistem ki millet bunu değiştirecek. Tüm kamuoyu araştırmalarında da parlamenter sisteme destek yüzde 60-65’lerde. İnsanlar yaşayarak gördü, çünkü. 

DUVAR