Çin'de ömür boyu hapis cezası çeken ve Saharov ödülü alan Uygur aktivist İlham Tohti kimdir?

2014'ten bu yana Uygurlar konusunda Çin'in tercih ettiği politikaların kapsamı oldukça genişledi ve 'kültürel bir soykırım' olarak görülmeye başlandı. Bugün Çin'de bir milyondan fazla Uygur'un asimilasyon kamplarında tutulduğu artık biliniyor ve Tohti'nin durumu da ülkede Güney Afrika'da Mandela'nın yaşadıkları gibi sembolik bir önem kazandı.

Hakkındaki suçlamalar; bölücülük, yalan haber yaymak ve Komünist Parti'yi eleştirmek olan Tohti birçokları tarafından oldukça ılımlı bir eleştirmen olarak tanımlanıyor ve kendisi de bölücülük gibi ithamları reddediyor.

Çin Tohti'yi terör örgütü olarak nitelediği Doğu Türkistan İslami Hareketi ile bağlantılı olmakla da suçluyor. Bugün 49 yaşında olan Tohti'nin, Strazburg'da Avrupa Birliği'nin (AB) Saharov ödülünü alması Avrupa'nın Çin'e verdiği açık bir mesaj olarak görülüyor.

Tohti'nin geçmişi ve neden hapsedildi

Çin'in Uygur Özerk Bölgesi olan Sincan'ın Artuş şehrinde, 1969 yılında dünyaya gelen Tohti o dönem 'Merkez Milliyetler Üniversitesi' olarak bilinen bugünkü adı Kuzeydoğu Normal Üniversitesi ve Ekonomi Okulu olan kurumdan mezun oldu.

2006 yılında 'Uygur Online' adında bir internet sitesi kuran Tohti burada Çin ve Uygur ilişkilerindeki sosyal meseleleri irdeleyen makaleler kaleme aldı. 2008'de Tohti Çinli yetkililer tarafından diasporadaki fanatik Uygurlar ile Çin içindeki Uygurlar arasında bağ oluşturmakla suçlandı ve internet sitesi kapatıldı.

Daha sonra 2009'da Tohti, Özgür Asya Radyosu'na verdiği röportajda Çin hükümetinin Uygur bölgesine göçmen işçilerin girmesine izin veren politikasını eleştirirken Uygur kadın işçilerin Çin'in doğusuna iş bulmak için göç etmeye başladığından bahsetti. Röportaj sırasında Uygur Özerk Bölgesi Valisi Nur Bekri'yi de eleştiren Tohti, Bekri'ye Çin'in 1984 yılına ait 'Bölgesel Etnik Özerklik Yasası'nı daha keskin şekilde yorumlaması ve uygulaması için çağrıda bulundu. Tohti bu röportajın ardından gözaltına alındı ve bölücülükle suçlanarak sorgulandı.

Eylül 2014'te ömür boyu hapis cezasına çarptırılan Tohti için artık Çin'de 'Uygurların Mandelası' deniyor. Çin ise bu benzetmenin doğru olmadığını, Mandela'nın birleşim ve kucaklaşmadan yana olduğunu Tohti'nin ise nefreti ve çatışmayı yaymak istediğini ileri sürüyor.

Durum 2009'dan itibaren kötüleşti

2014'te hapse girmeden önce Tohti'nin görüşlerini riskli kılmaya başlayan gelişmeler 2009 yılında yaşandı. O yılın Temmuz ayında Urumçi'de bir grup Uygur bölgede ayaklanma başlatıp Han Çinlilerinin yaşadığı yerlere saldırdı ve bir düzine kadar Çinli hayatını kaybetti.

Çin emniyet güçleri bu eyleme sert karşılık verdi ve bölgedeki Han Çinlileri ile birlikte silahlı emniyet güçleri ve paramiliter gruplar Uygurlara ayrım gözetmeyen türde bir şiddet uyguladı.

Daha önce serbest bırakılmıştı

İlk olarak bu olaylar sonrasında gözaltına alınmış olan Tohti, Ağustos 2009'da Amerika Birleşik Devletleri'nin (ABD) Pekin'e baskısı sayesinde serbest bırakılanlardan biri oldu. Ne var ki, Uygurlara karşı Çin politikaları ve eylemleri sertleşmeye devam etti.

 Sertaç Aktan  / EURO NEWS