Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, son 20 yılın en zorlu seçim mücadelesi öncesinde, muhafazakar ve milliyetçi seçmenlerin desteğini arttırmak ve dikkatlerini son yıllardaki kötü ekonomik sicilinden uzaklaştırmak için Batılı müttefiklerine ve ilkelerine saldırmaktan çekinmedi.

LGBTi vatandaşlarının haklarına karşı kampanya yürüttü; İsveç'in NATO üyeliğine karşı çıktı ve Washington'u Türkiye’de Mayıs ayında yapılan çekişmeli seçimlere müdahale etmekle suçladı.

Seçimi kazanan ve beş yıllık yeni bir dönemi garantileyen Erdoğan, şimdiyse yıllar süren gergin ilişkilerin ardından Batılı ülkelerle arasını düzeltiyor gibi görünüyor. Bu durum da, Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin'le samimi ilişkisi, Ankara'nın Moskova'yla derinleşen ekonomik bağları ve Türkiye'nin Kiev'e ve Ukrayna'daki savaşa yaklaşımı açısından birçok soruyu gündeme getiriyor.

Erdoğan 11-12 Temmuz'da Litvanya'da yapılan NATO Zirvesi öncesinde, İsveç'in transatlantik askeri ittifaka katılmasına yeşil ışık yakarak ve Türkiye'nin Avrupa Birliği'ne katılma teklifinin yeniden canlandırılması çağrısında bulunarak dikkatleri üzerine çekti.

Günler öncesinde, Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski'yi Ankara'da ağırlarken, Ukrayna'nın NATO üyeliğini hak ettiğini söyledi; ki Rusya bunu kesin bir ‘kırmızı çizgi’ olarak tanımlıyordu. Beş Ukraynalı askeri komutanı Kiev'e göndermesi de Kremlin'in tepkisine yol açtı.

Bu açıklamalar Erdoğan'a, ABD Başkanı Joe Biden ile ikili görüşme, ordusunun şiddetle ihtiyaç duyduğu F-16 savaş uçakları vaatleri ve İsveç'in Türkiye-AB gümrük birliğinin güncellenmesini kolaylaştırma ve teröre karşı işbirliği yapma taahhütleri gibi kazanımlar getirdi.

Ancak uzmanlar, görünürdeki yakınlaşmanın Erdoğan'ın tamamen Batı'nın yanında olduğu ya da Batı'nın dünyaya hükmetme çabalarına karşı aynı safta yer aldığı Putin ile ilişkilerini tehlikeye atmaya hazır olduğu anlamına gelmediğini söylüyor. Batılı liderler sessizce Erdoğan'ın seçimi kaybetmesini beklerken Putin, cumhurbaşkanlığı kampanyası sırasında Erdoğan'ın mali can simidi oldu.

Uzmanlar, Erdoğan'ın Batı'ya yönelmesinde büyük ölçüde pragmatik mali kaygıların, yani Türkiye ekonomisini canlandırmak için daha fazla yabancı yatırıma duyulan ihtiyacın etkili olduğunu söylüyor. Ancak Rus paralı asker grubu Wagner’in Haziran ayındaki kısa süreli isyanının ardından Putin'in zedelenen diktatör imajı, Batı’ya yaklaşmada rol oynamış olabilir.

Uzmanlar, Türkiye-Rusya ilişkilerinin büyük ölçüde iki otoriter liderin kişisel uyumundan kaynaklandığını, ancak zayıflamış bir Putin'in daha az güvenilir bir ortak haline geldiğini söylüyor.

Washington'daki düşünce kuruluşu Brookings Enstitüsü'nden Aslı Aydıntaşbaş Hür Avrupa Radyosu’na yaptığı açıklamada, Erdoğan'ın seçimlerin ardından "Batı ile ilişkileri ısıtmaya çalıştığını" ancak bu yakınlaşmanın "kendi şartlarına göre" gerçekleşmesini istediğini söyledi.

Aydıntaşbaş, Erdoğan'ın kendi yarattığı ve Batı ile ilişkileri aşağı çeken, Türkiye’deki kurumları işlevsiz hale getirmesi gibi sorunları ele almaya henüz niyetlenmediğine dikkat çekti.

Türkiye'nin AB'ye katılma ve blokla gümrük birliğini geliştirme konusunda ciddi olması halinde, bu sorunların ele alınması kritik önem taşıyor. Ancak bu konu Erdoğan'ın NATO zirvesi öncesinde yaptığı açıklamanın ardından yaşanan heyecan sırasında gündeme gelmedi.

Türkiye uzmanı Nicholas Danforth, Twitter’daki bir paylaşımında Erdoğan'ın hamlelerini Batı ile "ilişkileri sıfırlama" olarak göstermenin Türk lidere, "insan hakları ya da hukukun üstünlüğü gibi konularda anlamlı adımlar atmak zorunda kalmadan tam da aradığı ekonomik ve siyasi faydaları sağladığı" uyarısında bulundu.

Azerbaycan’daki düşünce kuruluşu Kalkınma ve Diplomasi Enstitüsü'nden Ruslan Suleymanov da, Erdoğan'ın Avrupa entegrasyonuna ilişkin yorumlarının, gelecek yıl yapılacak yerel seçimler öncesinde partisinin Batı yanlısı şehirli seçmenlerin desteğini arttırmayı amaçladığını belirtti.

‘’NATO'nun yıkıcı müttefiki’’

Türkiye ile Batı arasındaki ilişkiler, 2003'ten bu yana iktidarda olan Erdoğan'ın demokrasiyi geriletmesi, muhalifleri hapse atması, bağımsız olarak başka ülkelerde operasyon düzenlemesi, AB üyesi ülkelerle kılıçları çekmesi ve Putin ile bağlarını derinleştirmesi nedeniyle bozuldu.

Rusya ve Türkiye arasındaki bağlar da zaman zaman sarsılmış, ancak anlaşmazlıkların ardından hızla rayına girmişti. Putin, 2015 yılında bir Türk savaş uçağının Suriye sınırı yakınlarında bir Rus jetini düşürmesinin ardından Ankara'yı "sırtından bıçaklamakla" suçlayarak Türkiye’den ithalatı yasaklamış ancak ilişkiler birkaç ay sonra yeniden toparlanmıştı.

Erdoğan 2016'daki darbe girişiminden ABD’de yaşayan Fethullah Gülen ve dolayısıyla Washington'u sorumlu tutmuş; ardından Rusya'dan S-400 hava savunma sistemi satın alarak NATO'yu kızdırmıştı.

Moskova ile Ankara arasındaki 2,5 milyar dolarlık anlaşmanın ardından ABD, 2019 yılında Türkiye'yi F-35 savaş uçağı programından çıkardı. Washington, Ankara'ya savaş uçağını satmayı reddederken, ikili ilişkiler son yılların en düşük seviyesine indi.

ABD Başkanı Joe Biden 2021'de göreve geldiğinde de ilişkiler gerginliğini koruyordu. Seçim kampanyası sırasında Biden, Erdoğan'ı "otokrat" olarak nitelendirmiş ve ABD'nin Türk muhalefetinin onu sandıkta yenmesine yardım etmesi gerektiğini söylemişti.