Filistin kökenli El Salvador Devlet Başkanı Nayib Bukele ülkeyi nasıl 'huzura' kavuşturdu?
İnsan hakları ihlalleri
Editor2
0
Filistin kökenli El Salvador Devlet Başkanı Nayib Bukele, cinayetler ve şiddet olaylarıyla anılan ülkeyi nasıl 'huzura' kavuşturdu?
- Marcos González Díaz
- Unvan,BBC News Mundo Meksika ve Orta Amerika Muhabiri
Amerika kıtasının en küçük ülkelerinden biri olan El Salvador, Bitcoin'i resmi para birimi olarak kabul eden dünyanın ilk ülkesi olmanın yanında, artık dünyada en fazla şiddet olayının yaşandığı ülke olmadığı için de gündeme geldi.
Hatta, onlarca yıldır çetelerin işlediği cinayetler ve gasp olaylarıyla bilinen El Salvador, şiddetin büyük ölçüde azalmasının ardından kapılarını turizme açıyor.
Bu dönüşümün arkasındaki kişi, Pazar günü yapılacak seçimlerde ikinci bir dönem kazanması muhtemel görünen Devlet Başkanı Nayib Bukele.
Yapılan son anketlerde Bukele'ye desteğin en yakın rakibine kıyasla yüzde 68 ila 78 arasında fazla olduğu anlaşılıyor.
Ancak Bukele'nin bu başarısının bir bedeli de oldu.
Bukele, çetelere karşı yürüttüğü mücadelenin bir parçası olarak ülkede olağanüstü hal ilan etti.
O zamandan bu yana El Salvador'da hapishanedeki insan sayısı üç katına çıktı ve bugünlerde her 100 yetişkin Salvadorlu'dan ikisi hapiste. Bu, dünyadaki en yüksek oran.
Neredeyse iki yıldır yürürlükte olan olağanüstü hal kapsamında bazı anayasal haklar askıya alındı. Hükümet keyfi gözaltılar ve insan hakları ihlalleriyle suçlanıyor.
Bukele de devlet yetkilerini elinde toplamaya çalışmakla suçlandı ve adaylığının anayasayı ihlal ettiği iddia edilerek seçime girmesi eleştirildi.
Ancak Bukele suçlamaları reddediyor ve kendisini alaycı bir şekilde "en havalı diktatör" olarak nitelendiriyor. 42 yaşındaki lider, halkın kendisine yönelik desteğini başarısının en iyi kanıtı olarak gösteriyor.
Nayib Bukele kim?
Bukele, Filistin kökenli bir aileden geliyor.
Kariyerine, El Salvador'da iş insanı ve önde gelen Müslüman liderlerden biri olan babasına ait reklam ve halkla ilişkiler şirketinde çalışarak başladı.
Bukele'nin öğretmeni Óscar Picardo, "Biraz içe dönük bir çocuktu. Her zaman aynı grup arkadaşlarıyla takılırdı ve bunların çoğu bugün hükümette onunla birlikte. Yıllıkta her öğrenci kendini anlatırdı. Bukele kendisi için 'Sınıf teröristi' yazmıştı" diyor.
Daha sonra başkent San Salvador da dahil olmak üzere iki belediyenin başkanlığını yapan Bukele, solcu Farabundo Marti Farabundo Ulusal Özgürlük Cephesi (FMLN) partisinin üyesi olarak da görev yaptı. Ancak daha sonra anlaşmazlıklar nedeniyle partiden ihraç edildi.
Bukele, 2019 genel seçimlerini kazanarak büyük bir sürpriz yaptı ve sadece 37 yaşında ülke tarihinin en genç başkanı oldu.
Seçildiğinde Bukele yolsuzluk karşıtı bir mesajla ülkeyi modernleştirmeyi vadetti.
Jöleli saçları ve geriye doğru taktığı beyzbol şapkasıyla, tarzı dikkat çekti.
Sosyal medyayı ve özellikle X'i yoğun bir şekilde kullandı. Hatta platformu bakanlarına emir vermek ya da görevden almaları kamuoyuna duyurmak için bile kullandı.
Bitcoin ülkesi
Bukele 2020 yılında Meclis'e silahlı askerlerle girerek milletvekillerinden güvenlik stratejisini desteklemelerini istedi. Bu, muhalefetin kendisini darbe girişiminde bulunmakla suçlamasıyla siyasi bir krize yol açtı.
Bir yıl sonra, partisi Kongre'de çoğunluğu kazanır kazanmaz, Yüksek Mahkeme yargıçlarını ve başsavcıyı "Anayasa'ya aykırı davrandıkları" iddiasıyla görevden aldı ve kendisine yakın kişileri atadı.
Çeşitli ülkeler onu devlet gücünü tekeline almaya çalışmakla suçladı.
2021 yılında El Salvador, dünyada dolarla birlikte Bitcoin'i yasal para birimi olarak kabul eden ilk ülke oldu.
Bukele, bu kararın uluslararası alanda sadece şiddet olaylarıyla tanınan bir ülke için "yeniden markalaşma" işlevi göreceğini söyledi.
Bukele'nin sosyal medya paylaşımları aracılığıyla elde edilen az sayıdaki kamuya açık bilgiye göre, El Salvador hükümeti bu dönemde 120 milyon dolardan fazla kamu fonuyla kripto para satın aldı.
Bir aşamada ülkenin Bitcoin'leri, ödenen paranın yarısı değerine düştü.
Ancak geçen yılın sonlarında Bitcoin değerlerinin tekrar yükselmesiyle Bukele kararını yeniden savundu.
Bitcoin'in El Salvador sokaklarına etkisi büyük ölçüde anekdot niteliğinde oldu.
Orta Amerika Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırmaya göre, 2023 yılında nüfusun yüzde 85'i, Bitcoin'i herhangi bir ödeme için kullanmadı.
Cinayet oranlarında düşüş
Bukele'nin ilk hükümeti, 2015 yılında dünyada nüfusa oranla cinayet sayısının en yüksek olduğu ülke olan El Salvador'da şiddet olaylarını tarihi seviyelere indirmekle de hatırlanacak.
ABD mahkeme belgelerine ve gazetecilerin araştırmalarına göre, Bukele hükümeti, cinayetleri azaltmak için çetelerle müzakere etti.
Bukele ise bunu her zaman reddetti.
Ona göre düşüşün öncelikle sebebi Mart 2022'de onaylanan olağanüstü hal oldu.
Bukele o dönemde, "Bir çete üyesi için sadece iki seçenek var. Hapis ya da ölüm. Başka yol yok" diye konuşmuştu.
O zamandan bu yana 75 binden fazla kişi çetelerle bağlantılı oldukları iddiasıyla tutuklandı.
Uzmanlara göre, hapishaneler dışında bu gruplar artık neredeyse tamamen yok edilmiş durumda.
El Salvador, Bukele'nin 'çetelere karşı savaşının' gurur verici bir sembolü olarak 40 bin kadar mahkum için bir "mega hapishane" inşa etti.
Ülkenin büyük bir bölümünde güvenlik yeniden sağlandı.
El Salvadorlular sokaklarda yeniden özgürce yürüyebildiklerini ve esnafın artık gasp olaylarından şikayet etmediğini söylüyor.
Mart 2023'te BBC'ye konuşan Dennise adlı genç bir El Salvadorlu, "Başkan bunu [olağanüstü hal] yapana kadar burası hiç de güvenli değildi. Bence bu şimdiye kadar verdiği en iyi karardı ve o gelmiş geçmiş en iyi başkan" dedi.
İnsan hakları ihlalleri
Ancak bu sürede ülkede binlerce masum insan delil olmaksızın tutuklandığı bildirildi.
İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW) ve Cristosal adlı yerel bir sivil toplum kuruluşu, gözaltında kayıp ve ölümler de dahil olmak üzere, gözaltında tutulanlara yönelik işkence ve diğer kötü muameleler tespit etti.
İnsan hakları çalışanları, şüphelilerin aşırı kalabalık hapishanelerde aileleriyle iletişim kuramadan tutulduğunu ve toplu yargılama yapılacak duruşmaları beklediklerini söyledi.
Siyasi analist César Artiga, "Bukele sonunda gerçek yüzünü gösterdi, çünkü artık kontrol tamamen onda. El Salvador'da hiçbir şey ya da hiç kimse için anayasal güvence yok. El Salvador'da bizi zor günler bekliyor" diyor.
Bukele bu insan hakları ihlallerini reddediyor ve eleştirilere rağmen, çeşitli araştırmalara göre yüzde 90'a varan kamuoyu desteğiyle Latin Amerika'daki en popüler başkan olarak görülmeye devam ediyor.
El Salvadorlu analist ve avukat Bessy Ríos, "'İnsan haklarınız karşılığında size güvenlik veriyorum' anlaşması hükümetin işe yaradı. Ancak insanlar devletin sizden zorla bir şey alıp karşılığında başka bir şey vermemesi gerektiğini anlamalı" diyor.
El Salvador'da binlerce kişi keyfi tutuklamaların yaşandığını ve cezaevlerinde kötü muamele gördüklerini söylüyor
Şiddetteki bu büyük azalmanın ardından Bukele, ülkesinin yeni uluslararası imajını güçlendirmek için El Salvador'a Miss Universe yarışması gibi yüksek profilli etkinlikler getirdi ve turistler bunlara ilgi göstermeye başladı.
Dünya Turizm Örgütü'ne göre geçen yıl, 2019'a kıyasla ülkeye yurt dışından yüzde 40 daha fazla ziyaretçi geldi ve bunların çoğu sörfçüydü.
Washington Latin Amerika Ofisi (WOLA) Orta Amerika Direktörü Ana María Mendez-Dardón, yeni dönemde "ülkede insan haklarının ve anayasal güvencelerin yeniden tesis edilmesinin bir öncelik olması gerektiğini" düşündüğünü belirterek, "'El Salvador'u Yeniden Güçlendir' imajını yansıtmakta ısrar etti" dedi.
Ancak Bukele eleştirilere kulak asmıyor ve yeniden başkanlığı kazanması halinde güvenlik stratejisini sürdürmeye kararlı.
Seçim kampanyası sırasında Bukele, "Görevimin sonunda görmek istediğim şey, en azından El Salvador'un zaten ilerleme yolunda olduğu ve bunu durdurmanın kolay bir yolunun olmadığı yönünde geri dönüşü olmayan bir değişim süreci" dedi.
*Bu haberin hazırlanmasına Leire Ventas da katkı verdi.
BBC TÜRKÇE
