45 yaşındaki Erdoğan Çetinok, Candy isimli gemiye katılalı 25 gün olmuştu. Geminin Libya'ya gideceğini düşünüyordu. Ancak öyle olmadı.

Milenyum Energy SA adlı şirkete ait iki gemi, Rusya ile Suriye arasında LPG taşımacılığı yapıyordu. Çetinok ile birlikte mürettebattan 20 kişi hayatını kaybetti. Faciadan sonra iki geminin de OFAC'ın (ABD Hazine Bakanlığı Yabancı Varlıkları Kontrol Ofisi) Suriye'ye ilişkin yaptırım listesinde yer aldığı ortaya çıktı.

DW Türkçe'ye konuşan Çetinok'un kız kardeşi Hülya Çetinok, Milenyum'u suçluyor: "İşin acı kısmı çalışanları işe alırken kandırmaları. Ağabeyim ve diğer çalışanların hayatına mal oldular. Geride gözü yaşlı aileler, yetim evlatlar bıraktılar" diyor.

Milenyum Energy SA adlı şirkete ait gemilerden biri

Kerç Boğazı’ndaki felaketin arkasındakiler, uluslararası yaptırımları doğrudan ihlal ederek, Suriye'nin içine ve dışına petrol ve gaz ürünlerinin taşınmasında yer alan daha geniş bir uluslararası aktör ağının parçasıydı. Bu ticarete ilişkin olduğu düşünülen para hareketleri, ABD merkezli Bank of New York Mellon'un (BNY Mellon) uyum görevlileri tarafından hazırlanan ve ABD Hazinesi'ne bağlı istihbarat birimi Mali Suçları Uygulama Ağı’na (FinCEN) sunulan bir raporda belgelendi.

New York merkezli BuzzFeed News tarafından elde edilen ve kâr amacı gütmeyen bir küresel araştırmacı gazetecilik ağı olan Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) ile paylaşılan FinCEN Files, 88 ülkeden 400'den fazla gazetecinin 16 aylık çalışması sonucu haberleştirildi. FinCEN Files araştırması, ABD Hazinesi'ne bağlı istihbarat birimi FinCEN'e sunulan gizli banka raporlarına, konsorsiyumun elde ettiği destekleyici banka belgelerine ve onlarca röportaja dayanıyor. Araştırma, dünya çapında yolsuzluk ve suçluluğu destekleyen yasa dışı para akışlarına benzersiz, kuşbakışı bir görünüm sağlıyor.

Suriye ile petrol ticaretini yasaklayan ABD ve AB yaptırımları 2011'den beri yürürlükte ve o zamandan beri birçok kez ihlal ediliyor. Ağustos 2015'te bu yaptırımları ihlal eden şirketler ve kişiler ABD Hazine Bakanlığı tarafından bireysel yaptırıma tabi tutuldu.

Bu kuruluşlar arasında Panama'da kayıtlı ve Türkiye'de faaliyet gösteren Milenyum Energy SA da vardı.

Aynı tarihte Milenyum'un yöneticileri ve çalışanlarının yanı sıra şirketin ortak çalıştığı Blue Energy Trade Ltd de OFAC'ın SDN (Özel Olarak Belirlenmiş Vatandaşlar) listesine alındı. ABD Hazine Bakanlığı’nın açıklamasına göre Milenyum, Nisan 2008 itibarıyla Suriye'ye yaptığı petrol ürünleri ticareti için para işlemlerini Blue Energy üzerinden yapıyordu.

BNY Mellon'un FinCEN'e sunduğu Şüpheli Eylem Bildirimi (SAR) raporu ise Milenyum'un Blue Energy Trade Ltd Co üzerinden yaptığı transferlere ışık tuttu.

ABD'li banka, Kasım 2016'da aralarında Petrokim Trading Ltd'nin de yer aldığı şirketler hakkında Suriye'ye yönelik OFAC yaptırımlarından kaçındığı şüphesiyle FinCEN'e bir SAR sundu.

BNY Mellon, raporda, ABD'de yürütülen bir soruşturmanın parçası olarak ABD hükümetinden gelen bilgi talebi nedeniyle, söz konusu kuruluşların para transferlerini incelemeye aldığını belirtti.

Şirket Malta'da kayıtlı

Banka FinCEN'e, Malta merkezli Petrokim'in, Türkiye'de kurulu Petkim Petrokimya Holding AŞ ile bağlantılı olduğunu bildirdi. ICIJ'in Paradise Papers araştırmasında yer alan Malta belgeleri de aynı tarihlerde SOCAR Turkey Enerji AŞ Birinci Başkan Yardımcısı olan Samir Karimov'un, Petrokim'in direktörü ve yasal temsilcisi olduğunu gösteriyor.

Petkim Petrokimya Holding AŞ, Türkiye'de petrokimya ürünleri üretiminin en önemli temsilcisi. 1965 yılında devlet tarafından kurulan Petkim'in yüzde 51 oranındaki kamu hissesi 2008 yılında özelleştirilerek Azeri-Türk ortaklığındaki SOCAR&Turcas konsorsiyumuna satıldı. SOCAR, 2012'de Türk şirketi Turcas'ın da hisselerini alarak yüzde 51'lik hissenin sahibi oldu. Petkim'in yüzde 49 hissesi ise halka açık ve Borsa İstanbul'da işlem görüyor. 

Şüpheli 224 milyon dolar

ABD Hazinesi'nin kayıtlarına göre Petrokim, Mart 2010-Temmuz 2016 arasında toplamda 224 milyon doları aşan 233 ‘şüpheli' para transferi gerçekleştirdi. Petrokim'in ‘şüpheli' olarak işaretlenen para transferleri arasında Suriye yaptırımlarını ihlal ettiği belirlenen Blue Energy de yer aldı.

BNY Mellon, FinCEN'e sunduğu SAR'da, Petkim Petrokimya Holding AŞ ile ilişkili olduğunu belirttiği Petrokim Trading Ltd ile Blue Energy arasında, 2014'un Temmuz ortasından Aralık ayı sonlarına kadar toplamda 14 milyon dolara yakın karşılıklı 12 para transferi olduğunu bildirdi.

Petrokim-Blue Energy arasındaki para transferlerinden birkaç ay sonra Blue Energy, SDN listesine alındı. BNY Mellon'un sunduğu raporda, Petrokim ile para alışverişinde bulunan Blue Energy'nin, Saint Kitts ve Nevis merkezli bir offshore şirketi olduğu belirtildi. Banka, şirketin kime ait olduğunu tespit edemedi. Raporda ABD Hazine Bakanlığı’nın açıklamasına yer veren banka, Milenyum'un, Suriye'nin Esad rejimi kontrolündeki Banias limanına düzenli olarak enerji ürünleri sevkiyatı düzenlediğini, ödemeleri de Blue Energy Trade Ltd Co üzerinden aldığını belirtti.

Milenyum'un Nisan 2008'den beri Blue Energy ile ortak çalıştığını belirten ABD Hazinesi'ne göre, Nisan 2015'te Milenyum, değeri 1.2 milyon doları aşan LPG'yi Blue Energy aracılığıyla Banias limanına taşıdı. Mart 2015'te ise Milenyum, binlerce metrik ton LPG'nin Banias'a sevkiyatı için ödemeleri Blue Energy kanalıyla aldı.

Petkim ile 91 milyar dolarlık işlem

BNY Mellon, Petrokim'in, Petkim Petrokimya Holding AŞ ve Palmali Gas Shipping Co Ltd ile olan karşılıklı para transferlerini de şüpheli olarak raporladı. Kasım 2016 tarihli rapora göre Petrokim Trading Ltd ile Petkim Petrokimya arasında Mart 2010'dan Ocak 2016'ya kadar toplamda 91 milyon dolara yakın 54 ‘şüpheli' para transferi yapıldı. Rapora göre Petrokim ile Palmali Gas Shipping Co Ltd arasındaki ‘şüpheli' işlemler ise Nisan 2010-Mayıs 2015 arasında gerçekleşti. Bu tarihler arasında toplamda 29 milyon doları aşan 73 işlem yapıldı.

Palmali Holding'e ilişkin iddialar

BNY Mellon raporunda, Malta merkezli Palmali Gas Shipping Co Ltd'nin Türkiye merkezli Palmali Holding ile bağlantılı olduğu ifade edildi. ICIJ'in Paradise Papers araştırmasında yer alan Malta belgeleri de bunu teyit ediyor. Malta belgelerine göre Palmali Holding'in sahibi Mübariz Mansimov, Palmali Gas Shipping şirketinin hukuki ve idari temsilcisi.

Medyaya yansıyan haberlere göre ise OFAC tarafından 25 Mart 2019 tarihinde "İran ve Suriye ile İlgili Petrol Sevkiyatlarına İlişkin Yaptırımlar" başlığı ile yayınlanan raporda Palmali'ye ait bir petrol tankerinin 2015 yılında ambargoyu deldiği ve Suriye'den petrol taşıdığı iddia edilmişti. Palmali Holding, iddialara ve SAR raporlarında yer alan transferlere ilişkin sorularımıza yanıt vermedi.

BNY Mellon raporunda, ayrıca, 27 Mart 2009'da Malta'da kurulan Petrokim Trading Ltd hakkında, Malta gibi yüksek riskli bir bölgede kurulan paravan şirket görünümünde olması ve İran yaptırımları gereğince SDN listesine alınan pek çok şirketle aynı adresi kullanması nedeniyle daha önce de SAR raporları hazırlandığına dikkat çekildi.

Petrokim ihracat yapıyor

BNY Mellon Mart 2011 tarihli raporunda da Ekim-Aralık 2010 arasında Petkim Petrokimya Holding AŞ’den Petrokim Trading Ltd'ye ‘şüpheli' para transferleri yapıldığını belirtti. Ayrıca bu SAR raporunda Petrokim'in Petkim'in yanı sıra başka şirketlerden de ödeme aldığı belgelendi.

Rapora göre Petrokim'e para gönderen şirketler arasında Petkim Petrokimya'nın yanı sıra Ukrayna merkezli bir şirketle Londra merkezli bir paravan şirket (LLP-Limited Liability Partnership) de yer aldı. Banka, Petrokim'in Malta gibi yüksek riskli bir bölgede kayıtlı olduğuna dikkat çekti.BNY Mellon, çalıştığı bankalardan aldığı bilgiye göre Petkim’den Petrokim’e yapılan para transferlerinin ithalattan kaynaklı ödemeler olduğunu ifade etti.

BNY Mellon, ABD'de yürütülen bir soruşturmanın parçası olarak söz konusu kuruluşların para transferlerini incelemeye aldı

Petkim ile Petrokim arasındaki ticari ilişkiler Petkim'in finansal tablolarında da yer alıyor. Petkim'in web sitesinde yer alan finansal tablolarda Petrokim gider kaleminde alacaklı şirket olarak görünürken, borçların ağırlıklı olarak LPG, doğalgaz gibi ticari ürünlerin alımından kaynaklandığı belirtiliyor. Petkim'in finansal tablolarında Blue Energy Trade Ltd Co ile ise herhangi bir ticari ilişkiye rastlanmıyor.

SAR raporlarına yansıyan şüpheli işlemleri ve Blue Energy şirketiyle ticari ilişkilerini sorduğumuz Petkim ve SOCAR ise sorularımıza yanıt vermedi. Malta merkezli Petrokim'in o dönemki direktörlüğünü yürüten hukuk firması Fenlex ise, ICIJ'in Maltalı ortaklarına yaptığı açıklamada, "Petrokim'in, görev yaptığımız süre boyunca Suriye kuruluşlarıyla bilgimiz dahilinde bir işlemi yok" dedi.

2019 yılında Kerç Boğazı’nda gerçekleşen faciayla ilgili ise Türkiye'de devam eden bir dava bulunuyor. Milenyum'un yöneticileri Serkan ve Erkan Düzgören tutuksuz yargılanmak üzere serbest bırakılırken, iki geminin kaptanları infaz yasasının ardından cezaevinden çıktı. Bir sonraki duruşmanın 20 Kasım'da görüleceğini belirten faciada hayatını kaybeden Erdoğan Çetinok'un kız kardeşi Hülya Çetinok, "Mağdur aileler olarak tek beklentimiz adalet ve tüm sorumluların gereken cezayı alması" diyor.

Pelin Ünker

 Deutsche Welle Türkçe