İngilizler Şeyh Sait İsyanı’na yardım etti mi?

DİYARBAKIR — 

Şeyh Sait’in isminin Diyarbakır’da bir bulvara verilmesiyle başlayan tartışmalar sürerken, isyana İngilizler’in destek olduğu iddiaları hala tartışılıyor. Yaklaşık 10 yıl İngiliz ve Fransız arşivlerinde araştırma yapan Yazar Salih Cemal, bu iddiayı destekleyecek bir belgeye ulaşamadığını söyledi.

Fransa’nın başkenti Paris’te yaşayan Salih Cemal son 10 yılını İngiliz ve Fransız arşivlerini tarayarak geçirdi. Kürt tarihiyle ilgili araştırma yapan Cemal, Şeyh Sait İsyanı’na ilişkin belge ve bilgileri de topladı. Cemal elde ettiği bilgileri “İngiliz ve Fransız Arşiv Belgeleriyle Şeyh Said Hareketi “isimli kitapta biraraya getirdi.

Diyarbakır’da düzenlenen kitap fuarına katılan Cemal hem kitabını imzaladı hem de söyleşi yaptı. Cemal, Şeyh Sait ile ilgili tartışmaların yoğunlaştığı bir döneme denk gelen kitapla ilgili, VOA Türkçe’nin sorularını yanıtladı. Cemal her iki ülkenin dışişleri ve askeri arşivlerini taradığını söyledi.

Salih Cemal, iddiaların aksine, İngilizler’in isyanın arkasında olduğuna dair bir belgeye rastlamadığını belirtti. İsmet İnönü’nün bu iddiayı ortaya attığına vurgu yapan Cemal, İngilizler’in İnönü’ye verdiği yanıta da kitapta yer verdi. İngilizler’in isyanı destekledikleri iddiasını kesin olarak reddettiklerini söyleyen Cemal, “Bir İngiliz subay diyor ki ‘İsmet'e söyleyin. Eğer bu hareketin arkasında İngilizler olsaydı unutmasın ki Kürdistan’ın sınırı Sivas’ı geçerdi. Biz bu hareketin herhangi bir tarafında yokuz. Tam tersi aslında Türkiye Cumhuriyeti’ni destekleyip ve kuran İngilizler’in kendisidir. Bu hareketi niye desteklesin ki?” dedi

Cemal, Şeyh Sait’in kişisel olarak İngilizler’le görüştüğünü sanmadığını vurgulayarak, İngilizler’in destek vermediklerine dair çok sayıda belge ve bilgi de olduğuna dikkat çekti.

Cemal, arşivlerdeki yazışmalara göre İngilizler’in neden mesafeli durduğunu da şöyle açıklıyor: “Bu hareketin desteklenmesinin İslam dünyasında tepki yaratacağı ve çok maliyetli bir hareket olduğuna, yeni kurulmuş Türkiye Cumhuriyeti'ne karşı Türkler’in tepkisini çekeceğine dair bir sürü belge ve bilgi var. Bu konulardan dolayı bu hareketten uzak durmuşlar.”

“İngilizler Musul meselesinde Kürt kartını kullandı ama destek vermedi”

Şeyh Sait İsyanı’nın Türkiye’nin Musul’dan vazgeçmesi için çıkarıldığı iddiaları da zaman zaman gündeme geliyor. Cemal bu konuya ilişkin de arşivlerde bazı belgelere ulaştığını ifade etti. İngilizler’in Türkiye’yi sıkıştırmak için zaman zaman Kürt kartını kullandığında dikkat çeken Cemal, “Ama bu konuda hiçbir belge ve bilgide, İngilizler’in herhangi bir Kürt hareketinin arkasında olduğuna dair bir politikası yoktur” diye konuştu.

Fransızlar da mesafeli

Kitapta Fransızlar’ın isyana yaklaşımına da yer veren Cemal, Fransızlar’ın otonom bir Kürt devletini dahi kabul etmediklerini söyledi. Fransızlar’ın Kürtler konusundaki tavrının net olduğunu ifade eden Cemal, “İngiliz arşivlerinden edindiğimiz bilgilere göre, İngilizler’in herhangi bir otonom bir Kürt bölgesi üzerindeki çalışmalarına Fransızlar çok sert bir şekilde karşı çıkmışlar. Bunu Fransızlar kendi raporlarında net olarak açıklıyor” şeklinde konuştu

İngilizler neden suçlandı?

İngilizler’in Birinci Dünya Savaşı’yla Ortadoğu’yu böldüğü için, Şeyh Sait İsyanı’nın arkasında olabileceği intibası oluştuğunu savunan Cemal, İngiliz subayı Edward William Charles Noel’in bölgedeki faaliyetlerinin de bu intibayı güçlendirdiğini vurguladı. Cemal ancak İngiliz hükümetinin Noel’in görüşlerini dikkate almadığını da sözlerine ekledi.

İngiltere'nin Hindistan ordusunda görev yapan Noel, 1919 tarihinde Kürt bölgelerinde inceleme yapmak için görevlendirildi. Osmanlı'nın Doğu vilayetlerinde Kürt aşiret reisleri ile görüşen Noel’in tuttuğu günlüğü kitaplaştırıldı. Noel’in günlüğünde Kürt kimliği, dili, toplumu ve Kürt karakterlerinin belirgin özellikleri hakkındaki fikirleri yer alıyor.

VOA