2019'da kamuoyuna açıklanan "Yargı reformu streteji belgesi"nde de yer alan Avrupa Birliği hedefi doğrultusunda "vize muafiyeti" çalışmalarına hız verilmesi, hakimlere coğrafi teminat sağlanması, tutukluluğun istisna haline getirilmesi, düşünce açıklamaları nedeniyle kişilerin özgürlüğünden yoksun bırakılmayacağı düzenlemelerinin de bulunduğu bazı hedefler, İnsan Hakları Eylem Planı'nda da yer aldı.

AİHM ve AYM karar ve kriterlerine vurgu

Ancak belgede Avrupa Birliği'nin "vize muafiyeti" için en önemli kriter olarak koyduğu "terör" tanımının değiştirilmesi konusunda bir ifade yer almadı.

Belgede, başta Selahattin Demirtaş, Osman Kavala, Enis Berberoğlu olmak üzere muhalif siyasetçi ve aktivistlerle ilgili kararları nedeniyle hedef aldığı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi kriterlerine sık sık vurgu yapıldı.

Spor tahkim kurullarının işleyişinden, hakim savcı eğitimi, mülkiyet hakkı düzenlemelerine kadar birçok alanda, bu kurumların içtihat, karar, kriterleri dikkate alınarak düzenlemeler yapılacağı ifade edildi.

Bu düzenlemelerin bazıları idarenin tasarrufuyla, bazılarının ise yasal düzenlemeyle yaşama geçirilmesi planlanıyor.

Eylem Planı'nın nihai amacını "yeni ve sivil anayasa hedefi" olarak ifade eden Erdoğan, belgenin, "9 Amaç, 50 hedef ve 393 faaliyet" içerdiğini duyurdu. Eylem planının 2 yıllık zaman diliminde uygulanmak üzere hazırlandığını belirten Erdoğan, 2 hafta içinde de uygulama takvimini açıklayacaklarını söyledi.

'Dikene su vermek zulüm'

Açıkladığı eylem planının "değişim ve reform iradesinin devam ettiğinin ve edeceğinin bir örneği" olduğunu vurgulayan Erdoğan, adaletin uygulanmasının "kuyumcu titizliği" gerektirdiğini söyleyerek kriterlerini şöyle anlattı:

"Medeniyet müktesebatımız bize, adaletin yerini bulmasının çok hassas bir dengeye bağlı olduğunu anlatıyor. 'Bir çiçeğe az su vermek onu kuruturken, fazla su vermek de soldurur' gerçeği, adaletin kuyumcu titizliğiyle uygulanmasını gerektiriyor. Ayrıca öyle her gördüğümüz çiçeğe su vermeyeceğiz. Susuzluktan boynu bükülmüş bir çiçeğe su vermek adaleti yerine getirmek olurken, dikene su vermek zulüm anlamına gelebiliyor."

Erdoğan'ın açıkladığı İnsan Hakları Eylem Planı'nda, "vizyonu özgür birey, güçlü toplum, daha demokratik bir Türkiye" altında yer alan 11 temel hedef yer aldı.

Eylem planında, yaşama geçirilecek düzenlemeler ise "9 amaç" başlığı altında toplandı.

'Vize serbestisi diyaloğuna hız verilecek'

Eylem Planı'nda "Daha güçlü bir insan hakları koruma sistemi" amacı kapsamında, AKP'nin üzerinde uzun süredir çalıştığı Seçim ve Siyasi Partiler Seçim Yasası değişikliği "demokratik katılımı güçlendirme" hedefi ile yer aldı.

Ayrıca AB ile tam üyelik için çalışmaların beklentileri karşılayacak şekilde sürdürüleceği vurgulanırken "Özellikle Vize Serbestisi Diyaloğunda karşılanması beklenen hususlara yönelik çalışmalara hız verilecektir" ifadesi yer aldı.

Ancak bu konuda atılacak adımlarla ilgili detay verilmedi.

'İnsan Hakları Tazminat Komisyonu' kurulacak

Belgeye göre uzun yargılamadan kaynaklı zararların giderilmesi için ise Anayasa Mahkemesi'ne başvurudan önce devreye girmek üzere "İnsan Hakları Tazminat Komisyonu" kurulacak.

Ceza infaz kurumlarının denetimleri ile takibinin uluslararası standartlarda daha etkili bir şekilde yapılabilmesi amacıyla barolar, sivil toplum kuruluşları ve üniversitelerden de temsilcilerin katılımıyla bağımsız bir "Ceza İnfaz Kurumları İnsan Hakları İzleme Komisyonu" kurulacak.

Ceza İnfaz Kurumları ve Tutukevleri İzleme Kurulları'nın etkinliğini artırmak amacıyla, kadın temsili de dikkate alınarak yapısı gözden geçirilecek, bu kurullara adliye, nakil aracı ve hastane gibi kurum dışındaki tutulma yerleri ve koşullarını da inceme yetkisi verilecek. Çocukların ve suç mağdurlarının adli süreçte ikincil örselenmelerinin önlenmesi amacıyla oluşturulan adli görüşme odaları ve çocuk izlem merkezleri ülke genelinde yaygınlaştırılacak ve bu yerlerin etkinliğinin artırılmasına yönelik mevzuat düzenlemesi yapılacak.

Hakim ve savcılara coğrafi teminat, yargıda hedef süre

"Yargı bağımsızlığı ve adil yargılanma hakkının güçlendirilmesi" başlığı altında açıklanan ikinci amaç kapsamında, hakim ve savcılara ise sık sık yer değiştirmelerinin önlenmesi amacıyla "coğrafi teminat" getirilecek, hakimlik teminatı artırılılacak.

Hâkim ve savcıların terfi sistemleri; hedef süreye uyum, kararların yeterli gerekçeyle yazılıp yazılmadığı, isabet oranı ve insan haklarına duyarlılık gibi objektif performans kriterleri çerçevesinde yeniden yapılandırılacak. "Suç ve cezalarış şahsiliği ile masumiyet karinesinin esas alınması" ilkesi uygulanacak, "lekelenme hakkı"nın kapsamı genişletilecek.

Yargılamaların makul sürede tamamlanması ve vatandaşların işlerinin kolaylaştırılması amacıyla elektronik tebligat uygulaması, yurt dışında ikamet eden vatandaşları da kapsayacak şekilde yaygınlaştırılacak.

Bozma kararı verilen dosyaların, öncelikle ve ivedilikle görülmesi sağlanacak. Müdafinin dosya inceleme yetkisine yönelik olarak belli suçlar için verilebilen kısıtlama kararına üst süre sınırı getirilecek.

Adalet hizmetlerine erişimi kolaylaştırmak amacıyla İstanbul Havalimanı'nda başlatılan 7 gün 24 saat adliye uygulaması hava ve yolcu trafiğinin yoğun olduğu diğer havalimanlarında da yaygınlaştırılacak.

'İdare 30 günde yanıt verecek'

"Hukuki öngörülebilirlik ve şeffaflık" amacı doğultusunda, idareye yapılan başvuruların yanıtlanma süresi 60 günden 30 güne düşürülecek.

Kamu ihalelerinde rekabetin sağlanması ve şeffaflığın artırılması amacıyla Kamu İhale Mevzuatı gözden geçirilecek.

Avrupa Birliği'nin "Doğrudan Yabancı Yatırımların İzlenmesi Hakkında Çerçeve Kararı" ile uyumlu yasal düzenlemeler yapılacak ve Sanayileşme İcra Komitesi bu düzenlemeler doğrultusunda görevini yerine getirecek. Şeffaflığın artırılması ve yolsuzlukla mücadelenin daha da güçlendirilmesine ilişkin Strateji Belgesi güncellenecek. Ticari sırrın tüm yönleriyle düzenlendiği ve korunduğu düzenlemeler hayata geçirilecek.

'Boşanmada arabulucu devreye girebilecek'

"Hukuki öngörülebilirlir ve şeffaflık" amacı doğrultusunda hukuk uyuşmazlıklarda arabuluculuğun kapsamı genişletilecek. Bu kapsamda, "boşanma" sürecinde de arabulucuk kurumu devreye girebilecek.

Uluslararası yatırımcılar ve yabancı kişilere, hakları ile Türk hukuk sistemini anlatan yazılı ve görsel materyaller kendi dillerinde hazırlanarak erişimlerine sunulacak.

Vergi suçunun her yıl için ayrı ayrı oluşması yerine tek suç kabul edilerek zincirleme suç hükümlerinin uygulanması sağlanacak. Soruşturma, yargılama ve infaz aşamasında mevzuat ya da uygulamadan kaynaklı aksaklıklar, Ceza Hukuku Bilim Komisyonu görüşleri dikkate alınarak sürekli izlenecek.

Yargıtay ve Danıştay üyeliğine seçilebilmek için en az 45 yaş ile birinci sınıf olmanın yanı sıra belli bir kıdem şartı getirilecek. İlk derece ve istinaf mahkemelerinde Cumhuriyet başsavcılığı, adalet komisyonu başkanlığı, ağır ceza, ticaret ve idare mahkemeleri başkanlığı gibi görevlere atanabilmek için asgari mesleki kıdem şartı getirilecek.

Finans, sendika, imar ve kamulaştırma gibi alanlar ile vergi ve bilişim suçları bakımından ihtisas mahkemeleri belirlenecek. Çözümü uzmanlığı, özel veya teknik bilgiyi gerektiren alanlarda hâkimlere destek olmak üzere "mahkeme uzmanı" istihdam edilecek.

Dini bayramda görüntülü görüşme, nefret suçuna yasal düzenleme

"İfade, Örgütlenme ve din özgürlüklerinin korunması ve genişletilmesi" amacı doğrultusunda hükümlü ve tutukluların süreli ve süresiz yayınlara erişimlerinin kolaylaştırılması için ceza infaz kurumlarında kampüs kütüphaneleri kurulacak, eserlerin dijital ortamda seçilip talep edilmesi sağlanacak.

Ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlü ve tutuklulara kendi dini bayramlarında açık görüş ve "görüntülü görüşme" olanağı sağlanacak. Hangi dine mensup olursa olsun kamu ve özel sektör çalışanları ile öğrenciler, kendi dini bayramlarında izinli sayılacak.

Kamunun kullanımına tahsis edilmiş bina ve alanlarda, ihtiyaç ve talep durumu dikkate alınarak, farklı din mensuplarının dini yükümlülüklerini yerine getirebilmesini temin etmek için uygun mekânlar oluşturulacak. Gayrimüslim cemaat temsilcileriyle sorunların tespiti ve çözüm önerileri geliştirilebilmesi amacıyla düzenli toplantılar yapılacak.

Gayrimüslim cemaat vakıfları yönetim kurullarının oluşturulması ve seçimine ilişkin Vakıflar Yönetmeliği'nde düzenleme yapılacak.

İslam ve yabancı düşmanlığı, göçmen karşıtlığı ve ırkçılık gibi ayrımcılık ve nefret söylemi/suçu teşkil eden ulusal ve uluslararası düzeydeki gelişmeler takip edilecek ve periyodik raporlar hazırlanacak. Ayrımcılık ve nefret suçlarıyla etkin mücadele için Türk Ceza Kanunu'nda yeni bir düzenleme yapılacak.

Tutuklamada 'somut delil' koşulu aranacak

"Kişi özgürlüğü ve güvenliğinin güçlendirilmesi" amacı kapsamında tutuklama nedeni olarak düzenlenen katalog suçların kapsamı daraltılacak ve "somut delile dayanma" koşulu getirilerek; tutuklamanın "istisna olduğu" ilkesi güçlendirilecek.

"Konutu terk etmeme" adli kontrol tedbirinde geçen sürenin, sonuç cezanın infazından mahsubu sağlanacak. Adli kontrol tedbiri ile diğer bazı koruma tedbirlerinin yanlış veya haksız uygulanması halinde bu uygulamadan mağdur olan kişiye tazminat ödenmesi sağlanacak.

İfade alınıp serbest bırakılmak üzere verilen bir yakalama kararı kapsamında mesai saatleri dışında yakalanan kişi, makul bir sürede adli makamlara başvurmayı taahhüt etmesi koşuluyla serbest bırakılacak. İfade alma işleminin 7 gün 24 saat esasıyla yapılması sağlanacaktır. İddianame ile tanık ve müştekiler hakkında çıkarılan zorla getirme kararları, ilgiliye telefonla bilgilendirme mesajı yoluyla da bilgilendirilecek.

Kadına şiddet suçu kapsamı genişleyecek: Boşanmış eş de kapsamda

"Kişinin maddi ve manevi bütünlüğü ile özel hayatın güvence altına alınması"başlıklı amaç doğrultusunda, zor ve silah kullanımına ilişkin mevzuatın uluslararası standartlarla uyumlu bir şekilde uygulanması amacıyla rehbet oluşturulacak, kolluk görevlileri ile çarşı ve mahalle bekçilerine zor ve silah kullanımı ile kötü muameleye karşı düzenli eğitim verilecek.

İşkence ve kötü muamele iddialarıyla ilgili soruşturma ve kovuşturmalara ilişkin veri tabanı oluşturulack, "işkenceye sıfır tolerans" anlayışı kapsamında, adli suçlar için yapıldığı gibi disiplin suçlarında da zamanaşımı kaldırılacak.

Aile İçi Şiddet ve kadına karşı şiddete ilişkin suç kapsamı genişletilerek, cezayı artıran "eşe karşı işlenen suçlar"ın kapsamı boşanmış eşi de kapsayacak şekilde genişletilecek. Tek taraflı ısrarlı takip fiilleri ayrı bir suç olarak düzenlenecek.

Cinsel saldırı mağduru kadınların ikincil örselenmelerini önlemek amacıyla hastanelerde oluşturulan özel merkezler/kadın destek birimleri yaygınlaştırılacak.

Aile içi şiddet ve kadına karşı şiddetten kaynaklanan suçların etkin bir şekilde soruşturulması amacıyla kurulan özel soruşturma büroları ülke genelinde yaygınlaştırılacak. Şiddet mağduru kadınların hak arama yollarını etkin bir şekilde kullanabilmeleri için avukat görevlendirilmesi imkânı getirilecek, adli yardım hizmetlerinden yararlanma koşulları kolaylaştırılacak.

Tehdit altındaki kadınların daha etkin korunmasını sağlamak için önleyici ve koruyucu kapasite artırılacak . Haklarında uzaklaştırma kararı verilenler başta olmak üzere, aile içi şiddet veya kadına karşı şiddet uygulayanların rehabilitasyonu sağlanacak, bu amaçla öfke kontrolü ve stres yönetimi gibi etkili programlar geliştirilecek.

İletişimin tespiti ve dinlenmesi şeklindeki koruma tedbiriyle elde edilen kayıtların beraat kararı verilmesi halinde de yok yok edilecek.

Çıplak arama önlenecek mi?

Belgede, son dönemde kamuoyunda da tartışma konusu olan cezaevlerinde "çıplak arama"ya karşı bir yasal düzenlemeden söz edilmedi. Ancak, "Üst ve beden aramalarının, insan onurunu zedelemeyecek şekilde uygulanmasına yönelik kararlılık sürdürülerek kolluk görevlileri ve ceza infaz kurumu personeline düzenli eğitim verilmesine devam edilecek" vurgusu yapıldı.

Kişilerin mağduriyetlerinin ve hak kayıplarının önlenmesi için adli sicil kayıtlarının silinmesinde uygulamadan kaynaklı sorunları giderilecek, "arşiv kayıtları"nın silinme süreleri kısaltılacak.

Güvence bedeli değeri korunarak iade edilecek

"Mülkiyet hakkının daha etkin korunması" amacı kapsamında, mülkiyet hakkı ihlallerinin önlenmesi için "acele kamulaştırma" hükümlerini de içerecek şekilde Kamu İhale Yasası gözden geçirilecek.

Kamulaştırmasız el atma eylemlerinden kaynaklı davaların öncelikle görülmesi ve malikin uğradığı zararların en hızlı şekilde ve gecikmeksizin tazmini sağlanacak. Kamulaştırmalarda bedel takdir edilirken, taşınmaz kültür varlıklarının enderlik ve sanat değeri de dikkate alınacak.

İcra ve İflas Kanunu ile Yönetmeliği mülkiyet hakkının en geniş şekilde korunmasını sağlayacak şekilde düzenlenecek. Kamu idarelerinin taraf olduğu aynı nitelikteki uyuşmazlıklarda "pilot dava" usulü getirilecek, bu davanın ivedi bir şekilde görülmesi sağlanacak. Abonelik sözleşmelerinden alınan güvence bedelinin, verilen hizmetin türüne göre öngörülecek birim miktar üzerinden belirlenmesi ve alındığı tarihteki değerini koruyacak şekilde iadesi sağlanacak.

Çocuk mahkemeleri cübbesiz olacak, muayene refakatçı huzurunda yapılacak

"Kırılgan kesimlerin korunması ve toplumsal refahın güçlendirmesi" amacı kapsamında çocukların dijital riskler, siber zorbalık, internet bağımlılığı ile yazılı ve görsel medyanın zararlarından korunmasına yönelik çalışmalar artırılacak.

Uluslararası koruma ve geçici koruma kapsamındaki kimsesiz çocukların bakım ve gözetiminin daha etkin sağlanabilmesi için "tüzel kişi vesayet sistemi" hayata hayata geçirilecek. Adli süreçlerde çocukların beden muayenesi, "Avrupa Konseyi Çocuk Dostu Adalete İlişkin Rehber" ilkeleri ile çocuğun talebi veya uzman görüşü dikkate alınarak bir refakatçi huzurunda yapılacak.

Aile mahremiyeti ve çocuğun üstün yararının daha iyi korunabilmesi amacıyla aile ve çocuk mahkemelerinin müstakil bir kampüs içinde bulunacağı yeni bir adliye mimarisi modeli geliştirilecek. Çocuk mahkemelerindeki duruşma salonları, çocuk dostu olacak şekilde tasarlanacak, duruşmalara hâkim, savcı ve avukatların cübbe giymeksizin katılıcak.

Bazı ağır suçlar hariç olmak üzere 15 yaşından küçük çocukların ilk defa işledikleri fiillerin, soruşturmaya konu edilmemesi için çocuklara özgü koruma mekanizmaları geliştirilecek. Beraberinde 0-6 yaş grubu çocuğu bulunan anneler bakımından cezanın infazı, anne-çocuk ünitesi adı verilen ve bu maksatla özel tasarlanmış yerlerde yerine getirecek. Çocuk hükümlü ve tutuklulara aile bireylerinin katılımıyla "aile görüşmesi" yapma imkânı getirilecek. Denetimli serbestlik müdürlüklerinde çocuk büroları kurulacak ve suça sürüklenen çocuklar adli süreçlerin her aşamasında bu bürolar tarafından takip edilecek.

'Evlilik yardımı' da eylem planında

Gençlere yönelik evlilik yardımının kapsamı genişletilecek. Birleşmiş Milletler 2030 Gençlik Stratejisi'nin etkin bir şekilde uygulanması hedefine de katkıda bulunmak üzere İstanbul'da bir Birleşmiş Milletler Gençlik Merkezi kurulmasına yönelik çalışmalara hız verilecek.

Avrupa Konseyi İnsan Ticaretine Karşı Eylem Sözleşmesi ve GRETA tavsiyeleri dikkate alınarak gözden geçiriliecek.

İklim değişikliğinin temel insan haklarına etkileri analiz edilecek ve sonuçlar kamu politikaları oluşturulurken dikkate alınacak.

'Hakim ve Savcılara Anayasa Mahkemesi ve AİHM'de staj olanağı'

"İnsan Hakları konusunda üst düzey idari ve toplumsal farkındalık" amacı doğrultusunda, hâkim, savcı ve avukatlara yönelik meslek öncesi ve meslek içi eğitim faaliyetlerinde Anayasa Mahkemesi ve AİHM içtihatlarını da içerecek şekilde düzenli olarak insan hakları eğitimi verilecek. Anayasa Mahkemesi ve AİHM kararlarına UYAP üzerinden erişim imkânı sağlanacak. Hâkim, savcı ve avukatların AİHM, Avrupa Konseyi ve diğer uluslararası insan hakları mekanizmaları nezdinde staj ve çalışma ziyareti yapma imkânları geliştirilecektir. "Hukukçular İçin İnsan Hakları Eğitimi Programı" (HELP) eğitim modülleri Türkçe'ye tercüme edilerek yaygınlaştırılacak. Hâkim ve savcılar ile kamu görevlileri için sosyal medya etik ilkeleri, "tarafsızlık" anlayışı esas alınarak belirlenecek.

Üniversitelerde insan hakları anabilim dalı ile insan hakları araştırma merkezleri yaygınlaştırılacak.

BBC TÜRKÇE