Irak Türkmenlerinin hak mücadelesinin 60. yılı

Cüneyt MENGÜ

[email protected]

Türkiye'de yaşayan Türkmenlerin destekleriyle kurulan "Irak Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği'nin (ITKYD) 60. yılı,  29 Aralık'ta Üsküdar Belediyesi'nin katkılarıyla Bağlarbaşı Kongre ve Kültür Merkezinde gerçekleşti.

Salonun girişinde Türkmeneli'ni gösteren resimlerin yanı sıra kitap ve bazı sanatçıların CD'leri de satışta idi. Protokol konuşmalarının ardından Başkanlık görevinde bulunanlara plaketler verildi ve müzik ziyafetiyle sonlandırıldı.

14 Temmuz 1959,  Irak Türkmenlerinin siyasi tarihinde büyük bir kırılma noktasıdır. Kerkük'te üç gün süren korkunç katliamla karşı karşıya kalan Türkmen toplumunun,  bu olayların ardından haklarının savunulması için, sivil toplum olarak örgütlenmeleri zaruret haline gelmiştir. Türkmen varlığının dünyaya tanıtılması adına önce 09 Kasım 1959 tarihinde İstanbul'da ITKYD, 7 Mayıs 1960 tarihinde ise uzun çabalar sonucunda Bağdat'ta "Türkmen Kardeşlik Ocağı" kurulmuştur.

Her iki kuruluş aşağıda belirtildiği üzere belirli dönemlerde siyasi gelişmelere göre, özellikle 1990 yılından sonra siyasi partiler ve STK'ların faaliyete geçmelerine kadar, Irak Türkmenlerinin tek ve meşru temsilcileri olmuşlardır.

Türkmen Kardeşlik Ocağı, Telafer'den Mendeli'ye kadar Türkmenleri bir çatı altında birleştirmiş ve bir söylem birliği oluşturmuştur. Sosyo-kültürel faaliyetlerinin yanı sıra siyasi alanlarda da faaliyet gösteren Ocak, özellikle Mart 1970 de "Kürdistan Özerk Bölgesi Beyannamesi" ile ilgili hem BAAS Partisi, hem de Kürt Yönetimi nezdinde muhatap kabul edilmiştir.

1977'ye kadar özgürce faaliyet gösteren Ocağın seçilmiş Yönetim Kurulu, Saddam'ın Devrim Komuta Konseyi kararıyla feshedilerek görevden alınmış ve BAAS yandaşları olan kukla bir yönetime teslim edilmiştir.

16 Ocak 1980 de, Saddam rejimi tarafından baskıya uğrayan Türkmenlerin dört kahraman lideri ve Türkmen Kardeşlik ocağına uzun yıllar başkanlık yapan Abdullah Abdurrahman ve yakın çalışma arkadaşları Dr. Necdet Koçak, Dr. Rıza Demirci ve Adil Şerif önce tutuklandılar, işkencelere tabi tutulduktan sonra idam edildiler. Ocak, ancak 2003'den sonra sosyo-kültürel alanda çalışmalarını yürütebilmiştir.

İstanbul'da kurulan ITKYD'nin ilk başkanı Enver Yakupoğlu'nun ardından başkanlığı yıllarca Remzi Doğuelli üstlenmiştir. 1967 yılında başkanlığı üstlenen, Türkmen Mücadeleci Dr. Nefi Demirci, 1980'li yıllara kadar kültürel çalışmalarının yanı sıra siyasi faaliyetlere de yoğun ağırlık vermiştir. 12 Eylül 1980'de yaşanan askeri darbe sonucunda 1984 yılına kadar derneklere faaliyet yasağı getirilmiştir. 

1980-1990 yılları arasındaki dönem Irak'ta yaşayan Türkmenler için ikinci büyük kırılma noktası olmuştur. Bu dönemde çok güçlü ve zirvede olan Saddam tarafından Türkmenler üzerinde uygulanan baskılar had safhadaydı. Türkmenler işkencelere uğradılar ve sorgusuz idam cezalarına maruz kaldılar.

Türkmenlere ait tüm sosyal ve kültürel kuruluşlar el değiştirdi, Araplaştırma politikaları devreye girdi. Ekonomik özgürlükler tamamen kısıtlanarak göçe zorlamalar olağan hale geldi. Bu dönemde yakınları yurt dışında yaşayan Irak Türkmenleri sıkı bir takibe uğradılar ve zaman zaman kendilerine çeşitli soruşturmalar uygulandı.

Bu sebeple İstanbul'da dernek başkanlığı görevini yürütmek, Irak'ta yaşayan ailelerine baskı uygulanması nedeniyle bir sorun haline gelmiştir. 1990'a kadar ITKYD başkanlıkları süresince toplum tarafından bilinen birkaç kişi fedakarlıkla görevlerini ifa etmişlerdir. Bu dönemde Kerkük'ten turistik amaçla İstanbul'a gelen Türkmenler dernek başkanlığı görevinde bulunanların çalıştıkları iş yerinin yanından bile geçmeye 'takip ediliyoruz' endişesiyle cesaret edememişlerdir.

Aynı dönemde, Türkmenlerin Irak'ta ve dışarıda tek meşru temsilcisi olan ITKYD, her türlü sıkıntılara rağmen çok önemli projelere imza attılar. Bunlardan en önemlisi dernek faaliyeti olarak 12 Ekim 1987'de Irak'ta Türkmenleri yok sayan nüfus sayımını protesto etmek için Türkiye'nin birçok vilayetinden gelen üç binden fazla kişinin katıldığı mitingi Ankara'da organize ederek Türk medyasında geniş yer almasını sağlayarak Türk kamuoyu oluşturulmuştur.  

Diğer taraftan miting vesilesi ile Meclis Başkanı ve diğer üst düzey yetkililerle görüşülmesi sonucunda Türkiye'ye göçe zorlanan  yüzlerce Türkmenin vatandaşlığı veya oturumları elde edilerek illegal çıkışlar önlenmiş ve Türkiye'de yaşam imkanı sağlanmıştır.

1992'den günümüze kadar ITKYD'nın kültürel çalışmaları takdirle karşılanmaktadır. Ancak 29 Aralık 2019'da gerçekleşen anma töreninde Dr. Rıza Demirci'nin şehitler arasında fotoğrafının bulunmaması, sinevizyon gösterisinde 1987'deki en büyük Türkmen yürüyüşü ve buna benzer bazı faaliyetlere yer verilmemesi, sergilenen kitaplar içinde Türkmen yazarlarının tamamının kitaplarının yer almaması bazı katılımcıları üzmüştür.

Bu oligarşik sistem mutlaka bertaraf edilmelidir.

Türkmenler birlik, beraberlik ve söylem birliği içerisinde olmaları durumunda her minvalde söz sahibi olabileceği hususu göz ardı edilmemelidir. 

Kaynak Yeniçağ: Irak Türkmenlerinin hak mücadelesinin 60. yılı - Cüneyt MENGÜ