İran’da Mahsa Amini’nin ahlak polisi tarafından gözaltına alınmasının ardından 16 Eylül’deki ölümü sonrası başlayan protestolar birçok kentte devam ederken, İranlı yetkililer protestolara karşı sert müdahale edileceği açıklamaları yapıyor.

Yaklaşık 9 gündür süren protestolarda en az 40 kişinin öldüğü belirtiliyor. Devlet medyası ölenler arasında 5 güvenlik görevlisinin olduğunu bildirdi.

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi Cumartesi yaptığı açıklamada, gösterilere sert müdahale edilebileceği sinyali vererek “İran, ülkenin güvenliğine ve huzuruna karşı hareket edenlerle kararlı şekilde başa çıkmalı” dedi.

İran Cumhurbaşkanı’nın bu ifadeleri geçen hafta hayatını kaybeden bir güvenlik görevlisinin ailesine açtığı taziye telefonunda sarf ettiği aktarılıyor.

Yetkililerin açıklamaları ve güvenlik güçlerinin sert müdahalelerine rağmen protestolar 80'den fazla şehir ve daha küçük yerleşim yerine yayıldı. Yüzlerce gösterici ve gazeteci de gözaltına alındı.

Öte yandan bazı kentlerde hükümet taraftarlarının da sokağa çıkarak yönetime destek gösterileri yaptığı haberleri geliyor.

Kürt kökenli 22 yaşındaki Mahsa Amini, Tahran'da başörtüsü denetimi yapan ahlak polisi tarafından gözaltına alındıktan üç gün sonra hayatını kaybetmişti.

Amini'nin gözaltında dövüldüğü ve işkenceye maruz kaldığı, bu nedenle komaya girdiği iddia edildi. Polis ise Amini’nin Tahran'daki ahlak polisinin getirdiği karakolda aniden kalp rahatsızlığı yaşayarak hayatını kaybettiğini savundu.

Ülkede Whatsapp, Instagram ve Skype başta olmak üzere internet erişimine ciddi kısıtlama getirildi. Ülkede Facebook, Twitter, TikTok ve Telegram son gösterilerden önce zaten yasaktı.

Öte yandan güvenlik güçlerinin göstericilere gerçek mermiyle ateş açtığı görülen videolar paylaşılıyor.

Norveç’in Oslo kenti merkezli İran İnsan Hakları isimli kuruluş göstericilere Kalaşnikof tipi silahla ateş açan üniformalı birinin videosunu paylaştı.

Videonun Tahran’daki Firdevsi Bulvarı’nda kaydedildiği belirtiliyor.

AFP haber ajansı Piranşehr ve Urmiye kentlerinde de benzer videoların çekildiğini aktarıyor.

Uluslararası Af Örgütü de 20 kentte protestoculara gerçek mermi sıkıldığına dair kanıt olduğunu açıkladı.

Örgüt, yalnızca Çarşamba akşamı aralarında üç çocuğun da bulunduğu en az 19 kişinin güvenlik güçleri tarafından silahla öldürüldüğünü savundu.

Başka ülkelerde İstanbul'un da aralarında bulunduğu birçok kentte İranlı kadınlar, ülkelerindeki protestolara destek gösterileri yapıyor.

'Dövülme olmadığı sonucuna varıldı'

Amini’nin ölümü sonrası birçok kente yayılan protestolarda göstericilere gerçek mermi ile ateş açıldığı da iddia ediliyor.

İran İçişleri Bakanı Ahmed Vahidi, Cuma günü yaptığı açıklamada Amini'nin dövülmediği iddiasını tekrarladı.

Vahidi “Tanıklarla konuşuldu, videolar incelendi, adli tıptan görüş alındı ve dövülme olmadığı sonucuna varıldı” dedi.

Günlerdir devam eden protestolarda gözaltı sayısı da artıyor.

Cuma günü yalnızca Gilan kentinde 739 kişinin gözaltına alındığı bunların 60’ının kadın olduğu açıklandı.

Yerel polis müdürü ‘isyancılar’ olarak tanımladığı göstericilerin başka kentlerden şehre geldiğini de öne sürdü.

Sert müdahaleye karşın Cuma günü Tahran’da binlerce kişi protesto için sokağa çıktı.

İsfahan, Tebriz gibi bazı şehirlerde güvenlik güçlerine destek veren yürüyüşler de yapılıyor.

Göstericilerin kontrolüne geçen kent

Ülkenin batısındaki Uşnu kentinin büyük bir bölümünün göstericilerin kontrolüne geçtiğine yönelik haberler geliyor.

BBC’nin konuştuğu kentten kişiler çok sayıda İranlı yerel yetkilinin kenti terk ettiği ve güvenlik güçlerinin de geri çekildiğini aktarıyor.

Starlink hamlesi

İran’da hafta başından bu yana ciddi internet kısıtlamaları var. 

Twitter’a pek çok bölgede girilemezken WhatsApp üzerinden yalnızca mesaj gönderilebiliyor, video ve fotoğraf iletilemiyordu.

Milyarder işadamı Elon Musk, kendisine internet servisi için Starlink uydu gönderilmesi yönünde yapılan çağrıya Twitter üzerinden yanıt verdi.

SpaceX şirketinin, İran’a Starlink temini için lisansa ihtiyacı olduğunu vurgulayan Musk, bunun için ABD’nin İran’a uyguladığı yaptırımlara bir istisna uygulanmasını talep etti.  

Bu gelişme üzerine Beyaz Saray, internet teknolojileri alanındaki yaptırımların hafifletileceğine yönelik bir açıklama yaptı.

ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, “İran halkının karanlıkta bırakılmaması için elimizden gelen yardımı yapacağız” dedi.

Blinken Cuma günü Twitter'dan yaptığı açıklamada "Bugün İran halkının internet özgürlüğü ve bilginin serbest dolaşımına erişimi için aksiyon aldık ve İran hükümetinin sansürlerini aşmaları için gerekli dijital iletişime Genel Lisans sağladık" yazdı.

Ancak Elon Musk ve Starlink'ten yeni bir açıklama gelmedi ve bu adımın, İran’daki internet sansürüne hızlı bir etkisi olması beklenmiyor. Zira bu uydu sisteminin çalışabilmesi için mevcut ülkede kurulu terminallerinin olması gerekiyor.

Öte yandan BBC Farsça servisi de İran parlamentosunun ve çeşitli hükümet birimlerinin internet sitelerinin Anonymous bilgisayar korsanı grubu tarafından hacklendiğini ve milletvekillerinin iletişim bilgilerinin kamuoyu ile paylaşıldığını duyurdu.