İsveç'in NATO üyeliği için kritik hafta başlıyor

Vilnius'taki NATO Zirvesi'nin önemli gündem maddelerinden biri İsveç olacak. Türkiye'nin İsveç'in üyeliğine onay verip vermeyeceği henüz netlik kazanmadı, ancak diplomasiye hâlâ şans veriliyor.

Rusya'nın Ukrayna işgaliyle gündeme gelen NATO'nun genişlemesi ve bu çerçevede İsveç'in ittifaka katılımı açısından Pazartesi günü kritik bir hafta başlıyor.

Litvanya'nın başkenti Vilnius'ta 11-12 Temmuz tarihlerinde yapılacak olan NATO Zirvesi İskandinav ülkesi İsveç'in katılımının bu yaz gerçekleşip gerçekleşmeyeceğinin belirlenmesi açısından önemli olacak.

Zirvede İsveç'in İttifak üyeliğinin yanı sıra Ukrayna ile ilgili son gelişmeler, NATO'nun Ukrayna'ya desteği ve bu kapsamda silah ve mühimmat sevkiyatı ile Ukrayna'nın olası NATO üyeliği gibi konular da masadaki gündem maddeleri.

İsveç'in üyeliğine Türkiye'nin ve Macaristan'ın onay verip vermeyeceği ve bununla ilgili yapılacak görüşmeler ise zirve gündeminin üst sıralarında. 

Şubat 2022'de başlayan Rusya'nın Ukrayna işgalinin ardından İsveç ve Finlandiya tarafsızlık politikalarını terk ederek NATO'ya üye olmak için başvurmuştu. Türkiye bu iki ülkenin katılımı için "terörle mücadele" başta olmak üzere bazı alanlardaki beklentilerinin karşılanmasını şart koşmuş ve üç ülke arasında NATO'nun Haziran 2022'deki Madrid zirvesinde ortak bir memorandum üzerinde uzlaşılmıştı.

Stoltenberg, Erdoğan ve Kristersson'u davet etti

İsveç'in üyeliği ile ilgili kritik bir görüşme zirvenin hemen öncesinde Pazartesi günü  Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, İsveç Başbakanı Ulf Kristersson ve NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg arasında gerçekleşecek.

Stoltenberg, geçen perşembe günü Brüksel'de ortak mekanizma toplantısının ardından iki lider ile görüşeceğini açıklamıştı. Stoltenberg, İsveç ve Finlandiya'nın üyelikleri için kurulan ortak mekanizmanın beşinci toplantısının ardından yaptığı açıklamada görüşmenin "aradaki farklılıkları giderme amacını taşıdığını" söyleyerek, şunları kaydetmişti:

"Farklılıkları gidermenin tek yolu NATO'da hep yaptığımız gibi oturup istişare etmektir. Bugünkü toplantıda iyi ilerleme kaydettik. Gelecek hafta NATO Zirvesi'nde olumlu bir karara varmak kesinlikle mümkün. Hepimiz İsveç'in üyelik başvurusunun onaylanmasının en kısa sürede olması gerektiğinde mutabık kaldık."

Erdoğan ile yapılacak görüşmede aradaki farklılıkların giderilmesinin mümkün olup olmayacağı ise şu an için belirsiz. Her ne kadar Ankara son haftalarda İsveç'in üyeliği ile ilgili daha çok olumsuz tonda açıklamalar yapsa da geçen sene Madrid zirvesinde olduğu gibi diplomatik çabalarla son anda bir uzlaşı beklentisi zayıf da olsa halen sürüyor.

Stoltenberg'in Vilnius'tan bir karar çıkması için "bu hafta sonu çok çalışacaklarını" söylemesi diplomasiye hâlâ yer olduğunun göstergesi olarak yorumlanıyor.

Biden: İsveç'in üyeliğini sabırsızlıkla bekliyorum

Dışişleri Bakanı Hakan Fidan'ın da Cumartesi günü ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken ile yaptığı görüşme de İsveç konusunda çözüm arayışının son ana kadar devam ettiğinin göstergelerinden biri.

ABD Başkanı Joe Biden, İsveç Başbakanı Ulf Kristersson'ı geçen hafta Beyaz Saray'da ağırlayarak, ABD'nin İsveç'in NATO'ya üyeliğine tam destek verdiğini vurgulamıştı. İsveç'in NATO ittifakını daha güçlü hale getireceğini söyleyen Biden, İsveç'in NATO'ya üye olmasını sabırsızlıkla beklediklerini de kaydetmişti.

Öte yandan Cumhurbaşkanı Erdoğan Cuma günü yaptığı açıklamada, Türkiye'nin NATO ittifakına yaptığı katkıları çok az ülkenin yaptığını söyleyerek, şöyle konuşmuştu:

"İttifakın açık kapı politikasını destekledik, destekliyoruz. Finlandiya'nın üyeliğine onay vererek ilkesel duruşumuzu ortaya koyduk. Terörle mücadelede tavrını koymayanlara da tepkimizi koymaktan çekinmedik. Ama teröristlere kucak açanlara onay veremeyiz. Türkiye terörle arasına mesafe koyamayanlara nasıl onay verebilir? Madrid'de verilen sözlerin tutulmasını bekliyoruz."

Ukrayna'nın NATO'ya katılımına Ankara'dan destek

İsveç'in NATO üyeliğinin konuşulduğu günlerde Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy'in Türkiye ziyareti ve görüşmeler sonrasında verilen mesajlar dikkat çekti.

Erdoğan, Zelenskiy ile düzenlediği ortak basın toplantısında "Şüphesiz Ukrayna NATO'ya üyeliği hak ediyor.Her zaman ısrarla savunduğum bir hususu huzurlarınızda bu vesileyle tekrar vurgulamak istiyorum. Adil bir barışın kaybedeni olmaz. Taraflar arasındaki anlayış farklılıklarına rağmen barış arayışlarına bir an evvel geri dönülmesi en samimi arzumuzdur" diye konuştu.

Ankara'nın bir süredir İttifak başkentlerinde NATO'nun genişlemesinin önündeki engellerden biri olarak görülmesine karşılık önce Finlandiya'nın üyeliğinin onaylanması, ardından ise Ukrayna'ya destek verilmesi bu imajı değiştirmeye yönelik bir adım olarak değerlendiriliyor.

Süreçte neler yaşanmıştı?

Ankara, iki ülkenin 2022 yılının Mayıs ayındaki başvurusunun ardından onay için bazı taleplerde bulunurken, Madrid'de geçen yılın Haziran ayında düzenlenen NATO Zirvesi'nde aday ülkeler ve Ankara arasında gerçekleşen üçlü görüşmeler ile vetosunu "belli şartlar" karşılığında çekmişti.

Üç ülke arasında NATO Zirvesi kapsamında 28 Haziran 2022'de imzalanan mutabakat zaptı ile İsveç ile Finlandiya'nın "terörle mücadele konusunda Türkiye ile iş birliğini artırmaları" "başta PKK olmak üzere terörle ilişkilendirilen Türkiye kökenli örgütlerin her türlü faaliyetlerini engellemeleri" ve "Türkiye'nin 'terör suçlusu' olarak isim verdiği kişileri iade etmeleri" gerekiyordu. Buna ek olarak Türkiye'ye uygulanan silah ambargosunun da kaldırılması öngörüldü.

Bu kapsamda Türkiye, İsveç ve Finlandiya arasında bir ortak mekanizma kuruldu. Zaman içinde bu mekanizma sayesinde bazı olumlu gelişmeler kaydedilirken, iki ülke verdikleri taahhütler doğrultusunda çeşitli adımlar attı.

Bu çerçevede İsveç, "terörle mücadelede güvenlik güçlerinin alanını daha da açmak için" anayasada değişikliğe giderken, 1 Ocak 2023'de yürürlüğe giren bu anayasa değişikliklerinin ardından "terörle mücadeleyi ilgilendiren" yasalarda uyum çalışması yaptı. Silah ihracat kısıtlamalarını da kaldıran İsveç, Türkiye ile istihbarat iş birliği de yapmaya başladı.

Ancak bu adımlar Ankara için İsveç açısından tatmin edici bulunmuyor.

Türkiye genel olarak taleplerinin Finlandiya tarafından karşılandığını ve böylelikle bu ülkenin NATO üyeliğine onay verildiğini, İsveç'in adımlarının ise yetersiz kaldığını belirtiyor.

NATO'ya katılım protokolünün onaylanmasına ilişkin kanun teklifi TBMM Genel Kurulunda 31 Mart'ta kabul edilen Finlandiya ise Nisan ayı başında İttifak'ın 31'inci üyesi oldu.

Hakan Fidan: Anlaşmanın gerekleri harfiyen uygulanmalı

Dışişleri Bakanı Hakan Fidan Brüksel'deki toplantı sonrasında yaptığı açıklamada İsveç'e yapılan anlaşmaya uyma çağrısı yaparak, "Mevzubahis olan yaşamsal çıkarlarımız ve ülkemizin bekasıdır. Devletimizin ve milletimizin güvenliğidir. Yapılması gereken bellidir. Üçlü anlaşmanın gerekleri, harfiyen yerine getirilmelidir" dedi.

Fidan, terör örgütlerinin İsveç'te provokasyon ve eleman devşirmenin yanı sıra mali kaynaklara erişim sağlayabildiği durumda mevzuat değişikliğinin Türkiye için bir önemi kalmadığını da söyleyerek, uygulamanın önemine dikkat çekmişti.

Türkiye'nin iade edilmeleri için verdiği listedeki isimlerle ilgili bir gelişme olmaması da Ankara'nın süreç boyunca sıklıkla hatırlattığı unsurlardan biri oldu.

DW