Kıdem tazminatı nedir, nasıl hesaplanır, son tartışmalar ile ilgili neler biliniyor?

Haziran ayından beri kıdem tazminatıyla ilgili değişiklikler öngören Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi'nin (TES) nasıl olacağına dair tartışmalar yürütülüyordu.

Erdoğan, 17 Temmuz'da cuma namazını kıldığı Hz. Ali Camisi'nin çıkışında basın mensuplarının gündeme ilişkin sorularını yanıtladı.

Kıdem tazminatıyla ilgili Erdoğan, "Kıdem tazminatı hususunda bu işi adil bir konuma getirmeden bu şekliyle bu adımı atmak adil değil" dedi.

Basında çıkan haberlerde ise Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'nın hazırladığı istihdam paketi konusunda Erdoğan'ın, "Bu konuları taraflara sorarak uzlaşma arayıp daha sonra getirin" dediği kaydedildi.

Paketin acil olan ve uzlaşma sorunu olmayan bölümlerinin TBMM'ye sevk edileceği, diğer başlıkların ekimden sonra gündeme getirileceği aktarıldı.

Haziran ayında bu değişikliği konuşmak üzere Erdoğan işveren ve işçi temsilcileri ile bir araya gelmişti.

Kıdem tazminatı reformuyla ilgili bugüne kadar konuşulanları ve tartışma yaratan taraflarını 5 soruda derledik.

1. Kıdem tazminatı neden gündeme geldi?

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, haziran ayında yeni istihdam kalkanı paketine dair bir açıklama yaptıktan sonra, "Türkiye'nin istihdam kalkanını hızlıca devreye aldıktan sonra tamamlayıcı emeklilik sistemini de 2022'de yürürlüğe sokacağız" ifadesini kullanmıştı.

Erdoğan, tasarlanması planlanan yeni emeklilik sistemiyle ilgili şu ifadeleri kullandı:

"Tamamlayıcı emeklilik sigortası ile aynı zamanda ilave emeklilik desteği alınabilmesini de sağlayacağız. Böylece çalışanlarımız emeklilikte daha da rahat edecekler. Bunun için devlet elini taşın altına koyacak. Bu kapsamda oluşacak fon ile Türkiye'nin istihdam kalkanını sürekli hale getirmeyi hedefliyoruz.

"Esnafımıza, küçük işletmelerimize, yatırımcımıza, üretim ve istihdam için uygun maliyetli ve uzun vadeli kaynak sağlayacak bir sistem kuracağız. Türkiye'nin istihdam kalkanını hızlıca devreye aldıktan sonra tamamlayıcı emeklilik sistemini de 2022'de yürürlüğe sokacağız."

Bunun üzerine geçen hafta çeşitli basın kurumlarında bu yeni emeklilik paketine ve kıdem tazminatı düzenlemesine ilişkin haberler yer aldı.

2. Kıdem tazminatıyla ilgili hangi alternatifler gündemde?

Habertürk'e göre Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'nca yürütülen çalışmaya Hazine ve Maliye Bakanlığı katkı sağladı. Gazete yeni sistemle ilgili olarak iki formül üzerinde çalışıldığını aktardı.

Sabah gazetesinde 16 Haziran tarihinde Hazal Ateş imzalı yayımlanan haberde ise Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi'nin (TES) detaylarının belli olduğu ve çalışmanın tamamlandığı aktarıldı.

Habere göre hazırlanan yeni emeklilik sistemi şu şekilde olacaktı:

• İstifa eden çalışan da kıdem tazminatı alabilecek.
• Yeni sistemde, işyerinden bir yıldan önce ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık nedeniyle işten çıkartılan çalışanın işveren katkı payı ile devlet katkısı toplamının yüzde 50'si TES Sigorta Hesabı'na aktarılacak. Yüzde 50'si çalışanın hesabında kazanılmış hak olarak tutulacak.
• Katılımcı, 60 yaşını tamamladıktan sonra emekli olmaya hak kazanacak. Talepte bulunanlara emeklilik hesabındaki birikimlerinin yüzde 25'ini geçmemek üzere defaaten ödeme yapılabilecek.
• Ödeme oranı toplamı (emeklilik ve kısmi çıkış toplamı) yüzde 30'u geçemeyecek. Kalan tutar aylık olarak ödenecek.
• Emekliliğe hak kazanan katılımcıya bireysel TES hesabındaki birikimlerin, programlı geri ödeme veya yapılacak yıllık gelir sigortası sözleşmesi kapsamında ödenmesi esas olacak.
• Asgari ücretli bir çalışan 25 yıl sistemde kalırsa emekli maaşına TES ile 300 ile 566 lira arasında ilave maaş alabilecek.
• Çalışanın kendi katkısı her durumda bireysel fon hesabında birikecek. TES sigorta hesabına aktarılacak tutar, varsa hukuki süreç kesinleşinceye kadar çalışanın hesabında blokeli olarak bekletilecek.
• BES'teki haklar arzu edilirse tamamlayıcı emekliliğe dahil edilecek, isteyen asgari miktarın üzerinde fona katkı yaparak birikimini artırabilecek.
• TES'e işe yeni girenler girecek, emekliliğine uzun süre kalanlara tercih hakkı sunulacak. Yüzde 50'si TES sigorta hesabına aktarılacak, yüzde 50'si çalışanın hesabında tutulacak.

Haberde yeni sistemin kıdem tazminatının nasıl verileceğine dair de şunlar aktarılmıştı:

• Mevcut kıdem tazminatı sistemi her hizmet yılına karşılık 30 günlük ücret üzerinden ödeniyor. Yeni sisteme göre 30 günlük kıdem tazminatının 19 günü mevcut sistemdeki gibi devam ederken 11 günü Kıdem Tazminatı Fonu'nda birikecek.
• Yeni sistemde yüzde 5,33 kıdem hakkı eski kıdem tazminatı hükümlerine uygun olarak korunurken yüzde 3 işveren katkısı çalışanın bireysel fon hesabına aylık olarak yatırılacak. Böylece çalışan, sözleşmesi kıdem tazminatını hak edecek şekilde sonlandırılmış ise yüzde 5,33 (19 gün) kıdem tazminatını alacak, yüzde 3'lük (11 gün) prim de fon hesabında tutulacak.
• Çalışanın bu parayı 60 yaşından önce sadece evlilik, konut alımı, sağlık gibi gerekçelerle çekebilmesi öngörülüyor. Buna göre, ilk konut edinimi, evlilik (bir kereye mahsus), ağır hastalık ve işsiz kalınması (bir defaya mahsus/sözleşmenin nasıl sona erdiği önemli olmayacak) sebeplerinden her biri için başvuru tarihi itibarıyla bireysel TES hesabında bulunan birikim tutarının yüzde 10'unu (ödeme oranı) geçmemek üzere talebi halinde defaaten ödeme yapılabilecek.
• Emekliliği yakın olanlar yeni sisteme girmeyecek. 1 Ocak 2022'de işe yeni girenler TES'e girecek. Emekliliğine uzun süre olanlara da tercih hakkı verilecek.

3. Sendikalar ve muhalefet yeni kıdem tazminatı düzenlemesiyle ilgili ne dedi?

Türk-İş Başkanı Ergün Atalay yaptığı açıklamada, "İşçinin haklarını geriye düşürecek hiçbir teklifi imzalamam. Tek başıma kalsam da, ölsem de kıdemi vermem" demişti.

Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) Genel Başkanı Arzu Çerkezoğlu ise yaptığı açıklamada şu ifadeleri kullandı:

"Kıdem tazminatı hakkını ortadan kaldırmaya, daraltmaya ve budamaya dönük her türlü girişime karşıyız. Kıdem tazminatının fona devredilmesine karşıyız. Kıdem tazminatının tamamlayıcı emeklilik sistemi adı altında yok edilmesine karşıyız. Kıdem tazminatı bir işveren yükümlülüğüdür, son ücret üzerinden hesaplanır ve iş güvencesi dayanağıdır.

"Kıdem tazminatını işveren yükümlülüğü olmaktan çıkaracak, son ücret ile bağını koparacak, iş güvencesi dayanağı olmaktan çıkaracak her türlü dayatma, bir müzakerenin değil ancak mücadelenin konusu olabilir."

CHP Genel Başkan Yardımcısı ve Parti Sözcüsü Faik Öztrak, "Şimdi de şapkadan istihdam kanunu çıkarıyorlar. İşçinin kıdem tazminatına göz koyuyorlar. Bu dar günde işini kaybedene işsizlik fonundan bir asgari ücret dahi vermediler. Sonra salgını kendileri için fırsata çevirip işçinin kıdem tazminatına el koymaya çalışıyorlar" açıklamasında bulundu.

CHP Grup Başkanvekili Özgür Özel ise "Tamamlayıcı emeklilik lafını duyan işçimiz bilsin ki kıdem tazminatına el uzatıyorlar. Tamamlayıcı emeklilik demek kıdem tazminatına yankesicilik demek, senin kumbarayı boşaltıyorlar demek" dedi.

4. Mevcut sistemde kıdem tazminatı hangi koşullarda ödeniyor?

İşçinin, 1475 sayılı İş Kanunun 14'üncü maddesine göre, aynı işverene bağlı olarak en az 1 yıl çalışması ön koşulu ile birlikte;

• İşveren tarafından iyi niyet ve ahlak kurallarına aykırılık nedenleri dışındaki nedenlerle iş sözleşmesinin feshedilmesi,
• İşçi tarafından sağlık, iyi niyet ve ahlak kuralarına aykırılık veya işyerinde işin durması ve benzeri nedenlerle sözleşmesinin feshedilmesi,
• Askerlik görevi nedeniyle işten ayrılma,
• Emeklilik hakkının elde edilmesi veya bu kapsamda yaş dışında gereken sigortalılık süresi ve prim gününün doldurulması nedeni ile işten ayrılma,
• Kadının evlenmesi halinde 1 yıl içinde işten ayrılma,
• İşçinin ölümü,

koşullarından birinin gerçekleşmesi halinde kıdem tazminatı ödenmesi gerekiyor.

5. Mevcut sistemde kıdem tazminatı tutarı nasıl hesaplanıyor?

Herhangi bir iş sözleşmesinin kıdem tazminatını gerektiren bir nedenle feshi durumunda, çalışılan her tam yıl için 30 günlük brüt ücret tutarında kıdem tazminatı ödeniyor.

Bir yıldan artan süreler de oranlanarak hesaplamaya dahil ediliyor.

Kıdem tazminatı hesaplamaları sırasında işçiye ödenen ücretin yanı sıra, kendisine düzenli olarak sağlanan tüm para ve para ile ölçülebilen menfaatlerin (yol parası, yemek parası, düzenli olmak koşuluyla ikramiye ödemeleri vb.) brüt tutarları dikkate alınıyor.

Her tam çalışma yılı için ödenen kıdem tazminatı tutarı, fesih tarihinde geçerli olan kıdem tazminatı tavanı ile sınırlandırılıyor.

BBC TÜRKÇE