Kırım Tatar Hareketi Arşiv Belgeleri Kitabı Tanıtıldı

Ukrayna başkenti Kıyiv’de “Komünist Özel Servislerin Arşiv Belgelerine Göre 1917-1920 Yılları Arasında Kırım Tatar Milli Hareketi” kitabı tanıtıldı. Kitapta, daha önce Kırım Tatar halkının tarihinin bu önemli dönemine ait gün yüzüne çıkmayan ve şu ana kadar arşivde tutulan bilgiler derlendi.

30 adet arşiv belgesinin yayımlandığı kitapta, Komünist özel servislerin yürüttüğü Milli Fırka davasının belgelerine yer verildi. Ayrıca, Birinci Kırım Tatar Milli Kurultayının Bolşeviklerin Kırım’daki iktidarı ele geçirmesinden kaynaklanan insani kayıplar ve maddi hasarın hesaplanması üzerine hazırladığı tutanaklar, Milli Fırka Partisinin belgeleri ve o dönemde Kırım’daki dönüşüm süreçlerinin seyrini ortaya koyan diğer belgelere yer verildi.

KIRIM TATAR MİLLİ HAREKETİNE YOL GÖSTERECEK OLAN BELGELER

Kitabı hazırlayan ekipte yer alan Ukraynalı tarihçi Andrey İvanets, geçen yüzyılın başında Kırım Tatar Milli Hareketi ile ilgili belgelerden oluşan son kitabının 1993’te yayınlandığını anlattı. İvanets, “Özellikle o yıllarda Kırım Tatar halkı siyasi bir ulusa dönüştü ve Kırım’ın statüsü ile ilgili projeler ortaya koymaya, halkın özyönetim organlarını oluşturmaya başlamışlar ve bu yolda ciddi sonuçlar elde etmişlerdi. O dönemde Kurultay dahil olmak üzere bugün de faaliyet gösteren iki enstitü oluşturuldu. Ayrıca, 1917-1918 yılları arasında Kırım Tatarlarının bayrak gibi milli sembolleri kabul edilmişti.” dedi.

“SOVYET TARİHÇİLERİ BU BELGELERİN KAYBOLDUĞUNU SANIYORDU”

Birinci Kırım Tatar Milli Kurultayında oluşturulan komitenin, 1918 yılının Mayıs-Ağustos döneminde Bolşeviklerin Kırım’daki iktidarı ele geçirmesinden kaynaklanan insani kayıplar ve maddi hasarın hesaplanması üzerine hazırladığı tutanakların bulunmasının büyük bir şans olduğunu ifade eden tarihçi İvanets, “Geçen yüzyılda Sovyet tarihçileri bu belgelerin kaybolduğunu yazıyordu.” ifadelerini kullandı.

Kitabın belgesel kısmında ise, Aralık 1917 yılında Bahçesaray’da gerçekleşen Birinci Kırım Tatar Milli Kurultayının dört tutanağına yer verildi. Bu belgeler, kadınlar dahil olmak üzere Kurultay’a katılan kişilerin sayısı hakkında ayrıntılı bilgiler içeriyor.

Ukraynalı tarihçi İvanets, kitapta bir taraftan bir çok belgenin yayımlandığı diğer taraftan da olayları çok boyutlu bir şekilde ele alan bölümlerinin olduğunu ifade etti. Kitabın bu yönüyle eşsiz bir çalışma olduğunun altını çizen İvanets, “Bu kitabı okuyan bir kişi o dönem konusunda objektif fikirler edinebilir. Okurlar bir taraftan bir tarihçi gözüyle değerlendirilen olayları okuyacak ve diğer taraftan da belgeleri inceleme fırsatı bulacak. Umarım, bu kitap, Kırım’ın ve Kırım Tatarlarının tarihinin daha fazla incelenmesine vesile olur ve bu alanda yeni çalışmaları görürüz.” dedi.

“RUS EMPERYAL MİTLERİNİ BOZMALIYIZ”

Ukrayna Güvenlik Servisi (SBU) Devlet Arşivi Müdürü ve kitabın diğer yazarı Andriy Kogut, Kırım Tatarları ve Kırım’la iş birliği planlarından bahsetmeden Ukrayna devrimi ve yüz yıl önce Ukrayna devletinin oluşumu hakkında konuşulmaması gerektiğini vurgulayarak, “Kırım hakkında konuşmalıyız ve var olan Rus emperyal mitlerini bozmalıyız. Arşiv belgelerine başvurmadan ve Rus emperyal mitlerini bozarak ‘Kırım kime ait?’ sorusuna cevap vermeliyiz. Biz bu yüzden, arşivlerimizde olan belgeleri kamuoyuna açık hale getirmeye karar verdik. Bu kitabın büyük bir kısmı Milli Fırka davasının belgelerine dayanıyor. Bunlar Kırım’ın Bolşevik işgalinin sonuçlarını değerlendirmek amacıyla Kırım Tatar Milli Kurultayının 1918 yılında oluşturduğu Soruşturma Komitesinin belgeleridir.” ifadelerini kullandı.

“BU KİTAP 20-30 YIL ÖNCE YAYINLANSAYDI UKRAYNALI SİYASETÇİLER, KIRIM TATAR HALKININ TARİHİ KONUSUNDA DAHA ÇOK BİLGİ SAHİBİ OLURDU”

Kırım Tatar Milli Meclisi (KTMM) Başkanı Refat Çubarov, kitabın hem tarihçilerin hem de araştırmacıların dikkatini çekeceğini belirterek, “Bu kitap 20-30 yıl önce yayınlansaydı Ukraynalı siyasetçiler ve Ukrayna toplumu, Kırım Tatar halkının tarihi konusunda daha çok bilgi sahibi olurdu ve aldıkları kararlar farklı olabilirdi.” dedi.

O DÖNEMDE DE, KIRIM TATARLARININ KENDİ KADERLERİNİ TAYİN ETME HAKKINI ANLAMAYANLAR OLMUŞTU

Kırım Tatar Milli Hareketinin tarihine ışık tutan kitapla ilgili KTMM Başkanı Çubarov, Bu kitap Kırım Tatarlarının şu anda ki durumunu anlamaya yardımcı olacaktır. Çünkü bu kitap, Rus İmparatorluğunun çöktüğü ve özgür gelişim fırsatının ortaya çıktığı dönemde, Kırım Tatarlarının, Kırım’daki en organize topluluk olduğunu gösteriyor. Ve onlar, ilk Kurultaylarını düzenlerken; Kırım Tatarlarının özgür kalkınma hakkına odaklanarak parlamentonun en büyük yetkiye sahip olması hakkında konuşuyorlardı. Bugün, Ukraynalı siyasetçilerin bazıları Kırım Tatarlarının kendi kaderlerini tayin etme haklarını anlamıyor. O dönemde de, Kırım Tatarlarının bu hakkına karşı çıkanlar olmuştu. Bu tür araştırmalar, siyasetçiler tarafından dikkate alınmalı ve bu çalışmalar onlar için birer kılavuz olmalıdır.” ifadelerini kullandı.

“İLK AŞAMADA KIRIM TATAR MİLLİ HAREKETİ, UKRAYNA MİLLİ HAREKETİNDEN DAHA OLGUNDU”

Kırım Tatarlarının tarihinin araştırılmasının ve bu bilgilerin Ukrayna toplumunda yayılmasının önemini vurgulayan tarihçi Stanislav Kulçitskiy, “Ukrayna’da Kırım Tatar halkının tarihinin ve Kırım Tatar milli hareketinin nasıl geliştiği iyi bilinmeli. Bana göre ilk aşamada Kırım Tatar Milli Hareketi, Ukrayna milli hareketinden daha olgundu. Baskı arttıkça Kırım Tatarları daha da birleşiyordu. Şu an Rusya kasıtlı olarak Kırım’daki Tatarları asimile etmeye çalışıyor.  Bunun dışında farklı kaynaklara göre Kırım’a bir milyona kadar Rusya vatandaşı yerleştirildi ve bunların Kırım Tatar olmadığı açıkça belli. Kırım Tatarlarının Kırım’ın yerli halkı olduğunu biliyoruz dolayısıyla Ukrayna’ya ait Kırım’da Kırım Tatar özerkliğin olması gerektiği kabul etmeliyiz.” dedi.

Kırım’daki Ukrayna Derneği aktivisti, bilim adamı Petro Volvaç da, kitabı hazırlayanların çok önemli bir iş yaptığını ifade ederek, “Bu çalışma, Ukrayna tarihine yapılan büyük bir katkı. Ayrıca işgalden kurtulduktan sonra Kırım’a döndüğümüz zaman bu kitaba ihtiyacımız olacak.” dedi.

Tanıtımın sonunda KTMM Başkanı Çubarov, Türk araştırmacıların da bu çalışmaları kullanabilmesi için “Komünist özel servislerinin arşiv belgelerine göre 1917-1920 yılları arasında Kırım Tatar milli hareketi” kitabının Türk kütüphanelerine gönderilmesi gerektiğini vurguladı. Ayrıca Çubarov, KTMM aracılığıyla konuyu araştırmak isteyenler için, Türkiye arşivlerinde Kırım ve Ukrayna tarihi ile ilgili var olan belgelerle ilgili arşiv dizinleri oluşturulmasını önerdi.

Tarihçi Andriy İvanets de, KTMM Başkanı Çubarov’un teklifini destekleyerek, uygulamaya geçirildiği taktirde, geçen yüzyılın başında Türkiye’ye göç eden Kırım Tatarlarının özel arşivlerine erişimin sağlanabileceğini belirtti.