Koronavirüs: Fed'in acil faiz indirimi ne anlama geliyor, Türkiye'yi nasıl etkiler?

ABD Merkez Bankası Fed, Salı günü acil bir kararla politika faizini 50 baz puan indirerek 1-1.25 bandına çekti. Gerekçe olarak korona virüsü dolayısıyla artan riskler gösterildi.

Fed tarihinde bu tür olağanüstü kararlar oldukça ender. Ancak ekonomik koşulların çok hızlı değiştiği ve normal toplantı tarihine kadar beklemenin çok geç olacağına karar verdikleri durumlarda acil faiz indirimine gidiyorlar.

Bu tür bir kararın en son örneğini 2008 krizi sırasında dev yatırım bankası Lehman Brothers iflas ettiği zaman görmüştük.

Faiz indiriminin avantajları

Bir merkez bankasının acil faiz indirimine gitmesi için beklemesi durumunda işlerin iyice kontrolden çıkacağına ikna olması lazım.

Hele de elinizdeki cephanenin iyice azaldığı bir durumda şok bir hamle ile piyasaları olumlu yönde şaşırtmak ve bu olumlu havanın yarattığı ivmeden faydalanmak isteyebilirsiniz.

Fed'in politika metnindeki açıklamalarda bu endişeyi görmek mümkün. Elinizde çok az ilaç kaldıysa ve beklemeniz durumunda hastalığın iyice yayılmasından endişe ediyorsanız normalde vereceğinizden daha yüksek bir dozu erken verip, normalde almayacağınız riskleri almak isteyebilirsiniz.

İlaç hastalık yayılmadan verildiği için etkili de olabilir, yetmez ya da hastada daha çok panik yaratırsa semptomlar büsbütün de ağırlaşabilir.

Fed bu riski almayı seçtiğine göre aldığı kararın artıları ağır bastı. Nedir o artılar?

Acil faiz indirimi ile korona virüsünün tedavi edilemeyeceğinin Fed de farkında elbette. Ancak virüsün ne kadar süreceği ve ekonomik hasarı konusunda büyük belirsizlik var. Bu belirsizliğin yarattığı panik dalgasının finansal piyasalar ve ekonomi güven üzerindeki etkileri konusunda ise faiz indirimi işe yarayabilir.

Virüsten dolayı işyerleri kapanırsa faiz indirimi bunu engelleyemez şüphesiz. Ancak iş o noktaya gelmeden, piyasa oyuncularının paniğe kapılıp ellerindeki finansal varlıkları satmaları durumunda faiz indirimi işe yarar.

Fed de bunu yapmaya çalışıyor. Çünkü finansal piyasalarda son haftalarda gözlemlediğimiz paniğin devamı durumunda küçükten büyüğe yayılan bir iflas dalgası başlayabilir. Varlık fiyatlarındaki düşüş ve genel güven ortamındaki bozulma hanehalkı tüketimini azaltabilir. İşte faiz indirimi bu tür bir paniği durdurma konusunda etkili olabilir ve üretimdeki yavaşlamanın önüne geçer.

Dezavantajlar

Acil faiz indiriminin en büyük dezavantajı iletişiminin oldukça zor olması. Her ne kadar amacınız piyasa dostu bir hamle ile moralleri düzeltmek ve "Ben buradayım" diyerek güven aşılamak olsa da bunu yaparken aynı anda "Fed iki hafta bekleyemediğine göre çok kötü şeyler bekliyor" algısı yaratıp yangını körükleme ihtimaliniz de var.

Salı günkü karardan sonra her iki etkiyi de gördük. Piyasaların ilk tepkisi olumluydu. Arkasından olumuz havanın ağır bastığını gözlemledik. Fed atmış olduğu adımın ne anlama geldiğini önümüzdeki günlerde de piyasalara anlatmaya devam edecektir. Hatta ilave faiz indirimleri de gelebilir. Powell karar sonrasındaki basın toplantısında bu kapıyı açık bıraktı.

Etkili oldu mu?

Bugün itibariyle piyasadaki düşüşe bakıp faiz indirimi etkili olmadı sonucunu çıkarmak mümkün değil.

Ağrıkesici içtikten sonra başınız ağrımaya devam ederse bu durum ilacın etkili olmadığı anlamına gelmez. Çünkü ilacı içmemiş olsanız ağrı seviyesi ne olurdu bilemezsiniz. Benzer şekilde, Fed faiz indirimine gitmeseydi piyasaların ve genel algının ne kadar negatif olabileceğini bilemediğimizden faiz indirimi etkisiz oldu sonucuna da atlayamayız.

Bununla beraber Fed'in attığı adımın çok etkili olduğunu söylemek de zor. 10 yıllık tahvil faizlerindeki düşüş Fed'in beklenti çıpalamada etkisiz kaldığını gösteriyor. Kanımca Fed'in yıpranan kredibilitesinde ABD Başkanı Trump'in sözlü müdahalelerinin de önemli bir etkisi var. Çünkü bu tür müdahaleler bağımsız merkez bankası algısını zedeleyerek para politikasının gücünü zayıflatıyor, inandırıcılığını azaltıyor.

Ben Fed'in kararında politik bir etki olduğunu düşünmüyorum. Yaptığım araştırmalar bunu destekliyor. Evet bir taraftan Trump faiz indirimi isterken öbür taraftan Fed'den faiz indirimleri gelince çıplak gözle bunun bağımsız bir karar olup olmadığını ayrıştırabilmek imkansız. Analiz yapmanız gerekiyor.

Finansal ve makroekonomik faktörleri devreye sokup bu tür kararların altında yatan sebepleri incelediğinizde ise Fed kararları üzerinde siyasi etkilerin etkili olmadığını tespit edebiliyorsunuz.

Bu şu anlama geliyor: Geçmişte benzer ekonomik koşullar oluştuğunda siyasi baskı olmadan da Fed'in benzer kararlar aldığını görüyoruz.

Türkiye'ye etkileri

Fed'in acil faiz indirimi piyaslardaki paniği yatıştırıp gelişmekte olan ülkelere olan risk iştahını artırdığı sürece TCMB'nin faiz indirimlerini destekler.

Ancak Fed kararının ardından piyasalardaki panik ve belirsizliğin azaldığını söyleyebilmek henüz mümkün değil.

ABD tahvillerine olan rağbet risk iştahının düştüğünü ve güvenli liman arayışının tetiklendiğini gösteriyor.

Belirsizliklerin böylesine yüksek olduğu bir ortamda TCMB'nin faiz indirimi konusunda iki kez düşünmesinde fayda var.

Kaldı ki Fed kararından bağımsız olarak, sırf kendi iç dinamiklerimiz açısından değerlendirirsek enflasyonun yüzde 12.75'e yükselip jeopolitik risklerin oldukça yüksek olduğu bir ortamda politika faizinin yüzde 10.75'in de altına çekmek kanımca oldukça maceracı ve riskli bir adım olacaktır.

Prof. Dr. Selva Demiralp  Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi

BBC TÜRKÇE