Kuzey lrak'ta Bir Kızılbaş Toplumu: ŞABAK (Şebekler)

Şabak toplumu Alevilere benzer bir manevi hiyerarşik yapıya sahiptir. Her yetişkin bir pire, (el-Sarraf tarafından dede olarak adlandırılan) bir manevi büyüğe bağlıdır.

Bu, soydan geçen bir yapıdır ve her aile bunu, nesilden nesile bir pir soyuna bağlanarak sürdürür. Bütün ritüeller bir pir tarfından yönetilmelidir. Çoğu durumda bir rehber ona yardım etmekle yükümlüdür ve belli başlı yıllık kutlamalarda, (el-Sarrafın meratip olarak adlandırdığı) oniki hizmetli hazır bulunmak zorundadır: pir, rehber, lamba taşıyıcısı (hamil el-çerağ), süpürge taşıyıcı (hamil el-miknasa), bardak taşıyıcı (sak), kasap, dört yardımcı (hadem) ve iki kapı bekçisi (ebvab). Anadolu Alevi toplulukları da, her birine değişik isimler verseler de bu oniki hizmeti bilirler. Kasap ve dört hadem, kutlamada merkezi bir öneme sahip kutsal yemeğin (genellikle horoz etinden yapılır) hazırlanması ve dağıtılmasından sorumludur. Şabak pirleri hiyerarşik olarak sıralanır ve baba olarak bilinen üstün bir manevi otorite hiyerarşinin en üstünde yer alır.

Şabaklann pirin evinde düzenlenen (Alevilerin cem, el Sarrafın muştama dediği) düzenli dini törenleri vardır. Belli başlı üç yıllık kutlama vardır; Aralık'ta, yeni yılda kutlanan, aşura gecesinde kutlanan ve üçüncü olarak ise, suçluların halkın önünde suçlarını itiraf ettikleri ve toplumdaki uzlaşmazlıkların çözüldüğü özür gecesinde gerçekleştirilen. Şabak ve Sarli hakkındaki erken dönem metinlerde laylat elkafsha adıyla ve genellikle ağza alınamayacak iğrençliklerle (kafasha fiili yerel Arap diyalektinde 'yakalamak, tutmak' anlamına gelir) betimlenen kutlamalar, erkeklerin ve kadınlann birlikte katıldığı bu üç gece kutlamalandır. Minorsky'nin, çok daha masum görünen ve ayakkabı anlamına gelen Farsça kafsh sözcüğünden bu kelimenin türediği iddiası, sonralan birçok uzman tarafından kabul görmüştür. Örneğin Moosa, Minorsky'yi izleyerek bu ismin, terliklerin çıkanlmasından kaynaklandığını söyler. Ancak Şabaklar kendileri bu ismi kullanmıyor görünmektedirler.

Hac, dini takvimin bir başka önemli bölümünü teşkil eder. 'id el-fitr ve 'id el-adha'da ziyaret edilen iki önemli türbe Ali Reş (Kara Ali) ve Abbas adlannı taşırlar. Şabaklar birincisini imam Ali Zeyn el-Abidin bin Hüseyin'le, ikincisini de Hüseyin'in Kerbela'da ölen genç kardeşi Abbas'la özdeşleştirirler. Farklı bir ziyaret şekli de, Kerbela'daki felaketten sorumlu olan Irak'ın Emevi valisi Ubeydullah bin Ziyad'ın sözde türbesini taşlamaktır. Bu ziyaret yılın herhangi bir zamanında yapılır.

Başlıca hac (ziyaret) yerlerinin bugün yaşadıklan yerlerin çevresinde olması, Şabaklann bu topraklardaki köklerinin derinlerde olduğunu ve asıl geldikleri bölgeyle bağlantılannı artık korumadıklannı göstermektedir. Onlan Anadolu Alevileri ile bağlayan şey inançlannın içeriğidir. Dilleri ne Türkçe ne Kurmanci ne de Zazacadır. Şabak Ehl-i Hak dilini konuşur. Gurani ve Zazaca akraba diller olmasından dolayı Şabaklar bir şekilde Dersim'in Zazaca konuşan Alevileriyle ilintilendirilebilirler. Belki de Şabaklar aslen Zazaca konuşan Alevilerdir ve dilleri, Bajalan ve Sarli'lerle ilişkileri içinde zamanla Guranileşmiştir. Şabaklann dil ve dinlerinin Dersimlilerinkiyle ortak olup olmadığı mevcut yayınlardan değil, yerı,i bir saha araştırması ile ortaya çıkanlabilir.

(MARTIN VAN BRUINESSEN -- Kürtlük, Türklük, Alevilik)

Kaynak: Kuzey lrak'ta Bir Kızılbaş Toplumu: ŞABAK (Şebekler)