Montrö'ye Göre Boğazlar Rus Gemilerine Kapanabilir Mi?

Rusya’nın Ukrayna’ya başlattığı işgale dönük saldırı sonrası Kiev’den Türkiye’ye, boğazların askeri gemilere kapatılması yönünde çağrılar geliyor. Dün Dışişleri Bakan Yardımcısı Sedat Önal’la görüşen Ukrayna Büyükelçisi Vasil Bodnar, bu konuda ülkesinin resmi talebini Türk makamlarına iletti.

Ankara’daki görüşme sonrası basın toplantısı düzenleyen Bodnar “Ukrayna tarafının yardım talebini ve özellikle boğazların kapatılmasına dair talebimizi Türk tarafına ilettik. Türk tarafı söz konusu talepleri değerlendirerek en kısa zamanda cevabını verecektir. Erken konuşmak istemem. Türk tarafından dayanışma tezahürünü bekliyoruz. Bize göre Montrö Sözleşmesi’nin 19'uncu maddesi uygulamaya konulmalı” dedi.

Çavuşoğlu: “Boğazları savaş gemilerine kapatsak dahi kıyıdaş ülkenin gemisi kendi üssüne dönme talebiyle geçmek isterse buna izin verilir”

Ukrayna’nın resmi talebine bugün Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, bu talebi doğruladıktan sonra Türkiye’nin savaşı hukuken kabul etse dahi Rus gemilerinin kendi üslerine dönme hakkı olduğunu söyledi.

Hürriyet’ten Fatih Çekirge’ye açıklamalarda bulunan Dışişleri Bakanı, “Montrö Antlaşması’nın maddeleri gayet açık ve net. Bugüne kadar Türkiye Montrö Antlaşması’nı tereddütsüz her seferinde uygulamıştır. Yani Türkiye’nin taraf olmadığı bir savaşta, savaşın tarafı olan ülkelerle ilgili alınabilecek tedbirler var. Boğazlardan savaş gemilerinin geçişini Türkiye durdurabilir. Ama Montrö Sözleşmesi’nde ayrıca bir şey var. Burada savaşın tarafı olan ülkelerin gemilerinin kendi üslerine dönme talebi olursa, o zaman ona izin verilmesi gerekiyor. Uzmanlarımız bir kere savaş hali var mı, onu çalışıyor. Savaş halini hukuken kabul edersek bu süreç başlayacak. İkincisi, savaş halini kabul edersek, Montrö bağlamında, savaş gemilerinin geçişini yasaklayacağız. Ama yasaklasak da Ruslar'ın böyle bir hakkı var. Sözleşme yapılırken Rusya, kendisince madde koydurmuş. 19., 20. ve 21. madde bunları düzenliyor. En sonunda diyor ki, kıyıdaş ülkenin gemisi kendi üssüne dönme talebiyle geçmek isterse buna izin verilir” dedi.

Montrö Sözleşmesi 19. madde: “Savaşan devletlere ait olup da bağlama limanlarından ayrılmış bulunan savaş gemileri, limanlara dönebilirler”

Türkiye’de son birkaç yıldır sürekli tartışılan Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin 19. maddesinde “Bununla birlikte, savaşan herhangi bir devletin savaş gemilerinin Boğazlar'dan geçmesi yasak olacaktır; şu kadar ki, işbu Sözleşmenin 25. maddesinin uygulama alanına giren durumlarla, saldırıya uğramış bir Devlete, Milletler Cemiyeti Misakı çerçevesi içinde yapılmış, bu Misak'ın 18. maddesi hükümleri uyarınca kütüğe yazılmış ve yayımlanmış, Türkiye'yi bağlayan bir karşılıklı yardım andlaşması gereğince yapılan yardım durumları bunun dışında kalmaktadır. Konulmuş geçiş yasağına karşın, Karadeniz'e kıyıdaş olan ya da olmayan savaşan Devletlere ait olup da bağlama limanlarından ayrılmış bulunan savaş gemileri, bu limanlara dönebilirler” şeklindeki ifadeler Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nu doğruluyor.

Türkiye kendisini yakın bir savaş tehdidinde sayarsa Boğazlar'ı kapatabilir mi?

Montrö Sözleşmesi’nin 20. maddesi, Türkiye’nin savaşan bir ülke olması halinde boğazlarda dilediği gibi davranma hakkı veriyor. Bugünkü savaş durumu Türkiye’ye bu hakkı kullanma yetkisi vermiyor.

Ancak Montrö Sözleşmesi’nin 21. maddesi Türkiye için bir açık kapı bırakıyor. Zira “Türkiye kendisini pek yakın bir savaş tehlikesi tehdidi karşısında sayarsa, Türkiye'nin, işbu Sözleşmenin 20. maddesi hükümlerini uygulamağa hakkı olacaktır. Yukarıdaki fıkranın Türkiye'ye tanıdığı yetkinin Türkiye'ce kullanılmasından önce boğazlardan geçmiş olan, böylece bağlama limanlarından ayrılmış bulunan savaş gemileri, bu limanlara dönebileceklerdir. Bununla birlikle, şu da kararlaştırılmıştır ki, Türkiye, davranışıyla işbu maddenin uygulanmasına yol açmış olabilecek devletin gemilerini bu haktan yararlandırmayabilecektir” deniyor.

VOA