12 Eylül 2020 saat 00-23 arasında uydu görüntülerinde, Afrika üzerinden Türkiye'ye giriş yapan çöl kumu taşınımı olmamıştır.  

Konvektif fırtına hattında kümülonibus (CB) bulutlarının oluşturduğu yağış ve aşağı yönlü rüzgarlar (downburst) yer seviyesinde yatayda bir hamle cephesine (gust front) dolayısıyla kuvvetli rüzgara neden olmuştur.

Bu kuvvetli rüzgar 2 aydır yağış almayan ağaçsız bölgede yerde biriken kuruyan tozun ve kup kuru toprağın yükselmesine ve lokal ölçekte toz fırtınasına neden olmuştur.

Konvektif fırtına hattı radar ve uydu görüntülerinden anlaşılacağı gibi Konya'nın kuzeyinden Ankara'nın batısına doğru hareket etmiştir ve o bölgede yer yer kuvvetli rüzgâra neden olmuştur.
 

Bu da Polatlı'nın güney kesimlerinde neden bu kadar kuvvetli bir toz fırtınası olduğunu açıklamaktadır. 
 

Tablo 1. 12 Eylül'de meteoroloji istasyonlarında rüzgar hızı ölçüm değerleri

 
12 Eylül 2020 tarihinde Ankara İli Polatlı İlçesi'nde görülen toz fırtınası olayının geçtiği Polatlı İlçesi ile Ankara Merkez'de yer alan hava kalitesi izleme istasyonlarının harita üzerindeki gösterimi Şekil 2'de verilmiştir. 
 

Polatlı'da toz fırtınası gerçekleştiği gün saat 16-18 arası saat 17 civarında saatlik PM10 konsantrasyonu pik yapması ve 3000 µg/m3 üzerine çıkması kuvvetle muhtemeldir.  

Vakadan 3 saat sonra ise PM10 değerinin 50 µg/m3'ün altına düştüğü tahmin edilmektedir.  

Polatlı'ya en yakın hava kalitesi izleme istasyonuna yaklaşık 59 kilometre mesafedeki Sincan hava kalitesi izleme istasyonunda saat 17 itibari ile PM10 konsantrasyonu 708 µg/m3 ve saat 20'de 200 µg/m3 düştüğü anlaşılmaktadır (Şekil 3).
 

Şekil 3. Sincan HKİ (Hava Kalitesi İzleme) İstasyonu toz konsantrasyonu saatlik değişim grafiği

Şekil 4'de görüldüğü gibi Ankara Siteler HKİ istasyonunda, saat 17'de PM10 konsantrasyonu 469 µg/m3 olarak pik değere ulaşmıştır.

Yaklaşık 6 saat süreyle PM10 konsantrasyonu 100 µg/m3 üzerinde seyretmiştir. 
 

Yaklaşık 2 saat süreyle PM10 konsantrasyonu 100 µg/m3 üzerinde seyretmiştir. 
 

Şekil 5. Sıhhiye HKİ İstasyonu Toz Konsantrasyonu saatlik değişim grafiği

Şekil 6'de görüldüğü gibi Ankara Kayaş HKİ istasyonunda, saat 17 ile 18'de PM10 konsantrasyonu sırasıyla 338 µg/m3 ve 311 µg/m3 olarak pik değere ulaşmıştır.

Yaklaşık 6 saat süreyle PM10 konsantrasyonu 100 µg/m3 üzerinde seyretmiştir.
 

Diğer yandan Şekil 7 incelendiği zaman Ankara Demetevler HKİ istasyonunda, saat 18'de 186 µg/m3 olan PM10 değerleri 19-23 aralığında 206-111 µg/m3 aralığında kalmıştır.
 

Şekil 7. Demetevler HKİ İstasyonu Toz Konsantrasyonu saatlik değişim grafiği

Ayrıca toz fırtınası etkisinin Ankara dışında:

• Çankırı HKİ’da, 21-24 saatleri arasında PM10 konsantrasyonunun ortalama 126 µg/m3 ila 138 µg/m3,
• Eskişehir Odunpazarı HKİ’da, 19-21 saatleri arasında PM10 konsantrasyonunun ortalama 107 µg/m3 ila 137 µg/m3, 
• Afyon HKİ’da, 14-18 saatleri arasında PM10 konsantrasyonunun ortalama 160-320 µg/m3, 
• Denizli Merkezefendi HKİ’da, 19-20 saatleri arasında PM10 konsantrasyonunun ortalama 99-360 µg/m3,
• Konya Karkent HKİ’da, 00-13 saatleri arasında PM10 konsantrasyonun ortalama 92-119 µg/m3,

arasında seyrettiği gözlenmiştir.

Kısaca toz fırtınası, Ankara dışında Eskişehir Odunpazarı, Afyon, Denizli Merkezefendi, Çankırı ve Konya Karkent HKİ istasyonları PM10 ölçüm verileri değerlendirildiği zaman bu bölgelerde PM10 kirleticisi kısa süreli etkili olduğu görülmüştür.  

Hava kirliliğine etki eden faktörlerin başında gelen meteoroloji, atmosferde meydana gelen hava olaylarının oluşumunu, gelişimini ve değişimini etkiler.

PM10 için 24 saatlik ortalama AB ve Türkiye için sınır değer vardır. Bu sınır değer, 50 μg/m3'dür. Bir takvim yılında 35 defadan fazla bu sınır değer aşılamaz. 

Yukarıda sıralanan tüm HKİ istasyonlarında, toz fırtınası esnasında, sağlık için çok zararlı PM2.5 konsantrasyonu hiç değişmemiştir.  Bu da toz fırtınası oluşumunun lokal olduğunu göstermektedir.

Çöl kumu taşınımı olsa idi; sağlık için çok zararlı PM2.5 konsantrasyonun yüksek olması kuvvetle muhtemeldi.  

Yukarıda verilen PM10 verileri değerlendirildiğinde, 24 saatlik olmasa dahi oldukça yüksektir.

Kovid-19 pandemi sürecinde olunması ve insanların maske takması PM10 kirleticilerinin filtre edilmesini sağlamıştır.

PM10 kirleticilerin solunum yolu ile vücuda girmesi önlenmiştir.  

Solunum sistemi ağız ve burundan başlayarak akciğerlerin en uç noktasına kadar partiküllerin etkisi, çaplarına bağlı olarak farklı bölgelerde farklı şekillerde etkilenir. Çapları 30 µm'den büyük partiküller burun içinde 1-1,5 cm mesafede tutulurlar.

Çapı 10 µm'den büyük partiküller, burun sinüsler ve nefes borusunda etkili bir şekilde tutulurlar. PM10 üst solunum sisteminde depolanırken, daha küçük partiküller alveollerde birikirler.

Çapı 10 mikrometreden küçük PM2.5 gibi partiküller, akciğerlere ulaşarak iltihaplanmaya ya da insanları çok olumsuz etkileyecek kalp ve akciğer hastalıklarına neden olabilirler.

PM10 kirleticisine maskesiz maruz kalma süresi arttıkça sağlık üzerinde etkisini artar. Diğer yandan Ankara'da yüksek konsantrasyonda PM10 kirleticisine maruz kalma süresi ortalama 3 saat olmuştur. 

PM2.5 gibi partiküllerin astım ataklarının sayısını ve şiddetini artırabileceği, bronşit ve diğer akciğer hastalıklarına neden olabileceği veya şiddetlendirebileceği ve vücudun enfeksiyonlarla savaşma yeteneğini azaltabileceği doğrulanmıştır.

Partikül madde hakkındaki mevcut bilgiler, günlük ve aşırı ataklar sırasında olumsuz etkiyi azaltmayı amaçlayan yeni bir farmakolojik strateji geliştirir ve gelecekteki ani ölüm ölümlerini önlemek için erken rehberlik sağlar.

Polatlı'da ani olarak oluşan toz fırtınasından dolayı PM10 kirliliğinden dolayı ölüm vakası gözlenmemiştir. 

Kovid-19 pandemi sürecinin en önemli pozitif etkisi, insanların dışarda iken maske takmış olmalarıdır.

Maske takan kişileri toz fırtınası ile oluşan PM10 kirleticilerinden minimum etkilenmiştir. Çünkü maskeler, önemli ölçüde PM10 kirleticilerini filtre etme özelliğine sahiptir.

Ayrıca insanlar, toz fırtınası esnasında balkona çıkmamışlar ve çıkanların ise maske taktıkları için sağlık sorunları yaşamamışlardır. 

Ayrıca Polatlıların toz fırtınası vakasının duyar duymaz evlerine girmesi, pencereleri ve dış kapıları kapalı tutmaları, PM10 kirliliğinin iç ortama yayılmasını ve sağlık üzerine negatif etkisini azaltmıştır. 

Polatlı'daki toz fırtınasında toz etkisiyle ciddi olumsuzluk yaşanmazken, kuvvetli rüzgar etkisiyle devrilen veya uçan cisimlerden dolayı 6 vatandaşımız yaralanmıştır.

Hızla yere çöken tozlar, dışarıdaki arabaları kirletmiştir. Oto yıkama oranı artmıştır.

Yine çöken toz bulutları geçici süre ağaç yapraklarına zarar vermiştir. 

Partiküllerin atmosferdeki en önemli göstergesi, görüş mesafesinin azalmasıdır ve diğer pek çok olumsuz etkisi yanında psikolojik olarak da etkilenmeye neden olmuştur.

Lokal ölçekte toz fırtınası oluşumunu önlemek için ağaçlandırma seferberliği başlatılmalıdır. Konya bölgesinde başlayan Polatlı'da toz fırtınasına dönüşen bölgeler, incelendiği zaman ormanlaşmanın düşük seviyede olduğu görülmektedir.

Ormanlaşma doğal dengenin korunmasına yardımcı olur. İklim değişikliği etkisi ile, ani, şiddetli ve sık aralıklar meydana gelecek negatif etkiler minimize edilir. 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve SEHITLEROLMEZ.COM VE Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.

Independent Türkçe