Ceren Bayar – Fatih Saygın

RİZE – “Rize, lider kenti olduğu için siyaseten hassas ve nazik.” Bu ifadeler 1999 genel seçiminden kısa süre önce kaleme alınan Milliyet Gazetesi’ndeki Atilla Güner imzalı Rize seçim izlenimi yazısından. O yıllarda Rizeli Başbakan Mesut Yılmaz’ın ve partisi Anavatan Partisi'nin (ANAP) kentteki etkisi yoğun bir biçimde hissediliyordu. 24 yıl sonra Rize hâlâ bir lider kenti ve hâlâ hassas.

RİZE: İKİ BAŞBAKAN, BİR CUMHURBAŞKANI ÇIKARAN KENT

90’lı yıllardan bu yana ülkeyi yöneten kişileri, iz bırakan liderleri çıkaran Rize, Başbakan Mesut Yılmaz’ın, Başbakan ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın kenti. “İki başbakan bir de cumhurbaşkanı çıkardık” diyen Rizeliler, Mesut Yılmaz’ın ANAP’ı iktidardayken Mesut Yılmaz’a, bugün de Erdoğan’a vefa borçlarını ödediklerini söylüyorlar.

RİZE VE ERDOĞAN ARASINDAKİ TARİF EDİLEMEZ BAĞ

Kentin, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile arasında farklı bir bağ var. Bu bağ Rizelilerin hem sözlerine hem de duygularına yansıyor. Kentteki ve ülkedeki pek çok sorunun farkında olan; yoksulluktan, işsizlikten, çay fiyatlarından ve hatta AK Parti milletvekillerinden şikayet eden Rizeliler, yaşadıkları tüm sorunlara rağmen Erdoğan’dan övgüyle, sevgiyle ve gururla bahsediyorlar. Öyle ki pek çok Rizelinin Erdoğan’dan bahsederken gözleri doluyor.

‘İŞSİZLİK, YOKSULLUK VAR AMA MECBUR ERDOĞAN’A VERECEĞİZ’

Seçim Rizelilerin önemli bir gündemi. Öyle ki kent merkezinde her mikrofon uzattığımızda ve seçim, siyaset, ekonomi konuşmaya başladığımızda etrafımızı onlarca kişi sarıyor. Çoğunluğu Erdoğan’ı destekleyen Rizelilerle, az sayıdaki eski AK Partili ve CHP’li Rizeli bir anda karşı karşıya geliyor ve tansiyon yükseliyor. Erdoğan’a gönülden bağlı Rizelilerin “artık değişim gerekiyor” cümlesini duymaya bile tahammülleri yok. Ama bu cümleyi dillendiren Rizelilerin sayısı da az değil. Kimi Rizelilerse “Evet yoksulluk, işsizlik var ama ne yapalım, mecbur Erdoğan’a vereceğiz. Başka seçenek yok” diyor.

‘RİZE ERDOĞAN’A YAMUK YAPMAZ’

Özellikle kent merkezinde yaşayan Rizeliler, Erdoğan’ın hemşerisi olmanın Rize için hiçbir bir avantaj yaratmadığını, diğer kentlerle aynı sıkıntıları hatta fazlasını yaşadıklarını söyleseler de “Rize Erdoğan’a yamuk yapmaz” diyerek dile getiriyor seçim tercihlerini. Rize’nin Cumhurbaşkanlığı yarışındaki tercihinde Recep Tayyip Erdoğan’ın bir kez daha ipi göğüslemesi sürpriz olmayacak gibi görünüyor.

AK PARTİLİ SEÇMEN: BU KEZ BİRAZ ZORLANACAĞIZ AMA 3-0 KAZANIRIZ

Seçimlerde cumhurbaşkanlığını Erdoğan’ın alacağını, milletvekilliklerinin üçünü de AK Parti’nin kazanacağını ifade eden Rizeli bir esnaf, “Türkiye’de her konuda atılım yapıldı. Biraz enflasyon var ama dünya genelinde enflasyon var. Sabırlı olmamız lazım. Erdoğan istemez mi vatandaş için her şeyi yapsın. Onun hiçbir şeye ihtiyacı yok. 40 senelik esnafım, böyle lider görmedim. Ufak tefek şikayetler var, biraz zorlanacağız ama Rize’de 3-0 kazanacağını düşünüyorum” diye konuşuyor.

‘APO’YU, KAVALA’YI ÇIKARACAĞI İÇİN KILIÇDAROĞLU’NA OY VERECEĞİM’

Recep Tayip Erdoğan olduğu müddetçe 3 milletvekilini de AK Parti’nin alacağını belirten bir seçmen, “Tayyip Erdoğan’ı Rize’de kimse satmaz” derken bir başka AK Partili seçmen de kinaye yaptığı konuşmasında “Kavala’yı çıkaracağı için, Apo’yu çıkaracağı için Kılıçdaroğlu’na oy vereceğim” ifadelerini kullanıyor. Bir başka AK Partili seçmen de “Reis ne etti size” diye soruyor.

AK PARTİ MİLLETVEKİLLİĞİ SEÇİMLERİNDE 21 YILDIR 3’TE 3 YAPIYOR

Rize, Meclis’e ise üç milletvekili gönderiyor. AK Parti’nin 2002’de siyaset sahnesine girmesiyle birlikte kentte ezici bir üstünlüğü söz konusu. 2007’de bağımsız bir adayın aldığı tek milletvekilliği hariç 2002’den bugüne yapılan tüm genel seçimlerde üç milletvekilliğinin üçünü de AK Parti kazandı.

CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMLERİNDE DE YEREL SEÇİMLERDE DE TERCİH DEĞİŞMEDİ

Sadece milletvekili seçimlerinde değil cumhurbaşkanlığı seçimleri ve yerel seçimlerde de Rizelilerin tercihi Erdoğan’dan ve partisinden yana oldu. 2018 Cumhurbaşkanlığı seçiminde Erdoğan, Rizelilerin yüzde 76,9’unun oyunu aldı. 31 Mart 2019 Yerel Seçimleri'ni de AK Parti yüzde 72,99 oranında oy alarak ezici bir üstünlükle kazandı.

ERDOĞAN BAKANLARINI MİLLETVEKİLİ YAPTI

Rize’nin teveccühünün farkında olan Cumhurbaşkanı Erdoğan, aday belirlerken de hassas davranıyor. Kentin geçen dönemki milletvekilleri iki eski bakan Hayati Yazıcı ve Osman Aşkın Bak ile Erdoğan’a yakın isimlerden Muhammet Avcı’ydı. Ancak Rizeliler, bakanların milletvekilliğinden pek memnun değil. İki ismin de kente dair bir çalışmaları olmadığını, kente uğramadıklarını söylüyor bazı Rizeliler.

‘3 MİLLETVEKİLİ 5 PARA ETMEZ AMA RİZELİ ERDOĞAN’A KELEK YAPMAZ’

63 yaşında bir emekli olduğunu, 42 ve 38 yaşında olan ve asgari ücretle geçinen çocuklarına ve torunlarına kendisinin bakmak zorunda olduğunu anlatan bir Rizeli, “4 yıldır, pandemiden bu yana sıkıntıdayız. 500 liraydı Rize’de kiralar. Şimdi 3-5 bin lira oldu. Hadi 7500 lira emekli maaşıyla geçinsinler. Kılıçdaroğlu, Erdoğan umurumda değil. Ama Rizeli her zaman Erdoğan’ı seçer, kelek yapmaz. Ama üç milletvekili de beş para etmez. Hiçbir faydasını bu Rize görmedi. Bilhassa Hayati Yazıcı. Cumhurbaşkanlığı'nda Erdoğan ama milletvekilliğinde kimseyi istemiyorum” diye konuşuyor.

14 Mayıs seçimleri için aday gösterilen isimler şimdilik itirazla karşılaşmasa da Rizeliler için önemli olan adaylar değil onların tabiriyle “Reis”. “Reis”, 14 Mayıs seçimleri için iki eski bakanı liste dışı bırakırken, Muhammet Avcı’yı yeniden, bu kez birinci sıradan aday gösterdi. Diğer adaylarsa Rize’nin eski baro başkanlarından Harun Mertoğlu ve AK Parti eski il başkanlarından kentin sevilen siyasetçisi Yılmaz Katmer oldu.

AK PARTİLİ ADAYLAR ERDOĞAN’DAN GÜÇ ALIYOR

AK Partili siyasetçiler de kentteki Erdoğan etkisinin farkında. Rize’de yapılan AK Parti milletvekilleri aday tanıtım toplantısında söz alan AK Parti Rize Milletvekili ve Rize birinci sıra milletvekili adayı Muhammet Avcı, Erdoğan’a ithaflarının bol olduğu konuşmasında şunları söyledi: “Bir tarafta bütün terör örgütlerinin desteğine mahzar olmuş bir 7’li masa, bir tarafta da Türkiye’yi 22 yılda adeta baştan sona yeniden imar etmiş Recep Tayyip Erdoğan liderliğinde, AK Parti ve Cumhur İttifakı var. Türkiye’nin en büyük yatırımları AK Parti hükümetleri döneminde gerçekleşti. Açık ara bir icraat üstünlüğüne sahibiz. Bizler Rize milletvekilleri olarak yarınlarımız adına mücadele etmeye devam edeceğiz.”

MHP KENDİ ADAYINI ÇIKARDI, İYİ PARTİ CHP LİSTESİNDE

Cumhur İttifakı’nın ortaklarından Milliyetçi Hareket Partisi’nin (MHP) 81 ilde kendi adaylarını çıkarma kararı sonucu Recep Bakırcı, Remzi Kutanoğlu ve Yunus Emre Öztürk, MHP’nin Rize milletvekili adayları oldu. Bu durumun AK Parti’nin aleyhine olduğu, oyların bölüneceği yorumları yapılırken, Millet İttifakı’ysa seçime ittifak olarak girme kararı aldı. Buna göre İYİ Parti Rize’de seçim yarışına girmeyecek ancak CHP listesinde bir İYİ Partili isim olacak. İttifak sinerjisinin CHP’nin birinci sıradaki adayı için fayda sağlayacağı görüşü hakim.

CHP 46 YIL SONRA MİLLETVEKİLİ ÇIKARABİLECEK Mİ?

Kentte 46 yıldır milletvekili çıkaramayan Cumhuriyet Halk Partisi’nde (CHP) hummalı bir çalışma ve bu kez bir milletvekili çıkarma umudu var.

2018 seçiminde Rize’den 41 bin 700 oy alan Millet İttifakı’nın bir milletvekili çıkarabilmesi için 50 bin oyu geçmesi gerekiyor. Millet İttifakı’nın Rize’de ortaklaşması, Cumhur İttifakı’nda MHP ve AK Parti’nin ayrı ayrı adaylar çıkarması, artan yoksulluk ve işsizliğin AK Parti oyları üzerindeki olası negatif etkisi ve sayıları 10 bine varan yeni seçmen de hesaba katılınca CHP’nin şansının yükseldiği değerlendirmeleri sıkça yapılıyor. CHP’nin 46 yıl sonra Rize’de bir milletvekili çıkarmaya çok yaklaştığı sadece CHP’liler değil AK Partililer tarafından da dillendiriliyor.

Rizeli bir seçmen önceki yıllarda AK Parti’ye oy verdiğini belirterek şunları söylüyor: “Artık AK Parti’ye oy vermeyeceğim. İnsanları birbirine düşürdüler. AK Partili değilsen FETÖ’cü oldun, PKK’lı oldun. Türkiye’nin yüzde 50’si PKK’lı mı? AK Partili değilsen konuşamıyorsun. Geçen sene burada AK Parti’yi eleştirdiğim için Soylu beni yataktan aldı. ‘Ekonominin tüpü patladı’ dedim diye. Adalet sistemi çöktü. ‘AK Parti’ye rey veren cennete gidiyor’ diyerek dini ayaklar altına aldılar. Rize gibi yer bitti. Millet evine yemek götüremiyor. Milletvekili 75 milyar maaş alıyor, bana 7 buçuk milyar maaş veriyorlar. O maaşı bize versin, bizim maaşımızı onlara bağlasınlar.”

‘ARTIK DEĞİŞİME VE YENİ POLİTİKALARA İHTİYAÇ VAR’

Rize’nin en önemli problemlerinin çay fiyatlarının düşüklüğü ve işsizlik olduğunu söyleyen Çamlıhemşinli bir kadın, tüm bu sorunları Kemal Kılıçdaroğlu’nun çözebileceğine inandığını ifade ederek oyunu da CHP ve Kılıçdaroğlu’na vereceğini söylüyor. Bir başka Rizeli kadın seçmen de çayda uygulanan tüm politikaların gözden geçirilmesi gerektiğini kaydederek, “Çayla ilgili sorunlar seçimleri etkileyecek. Sadece çay da değil, ülkede yaşanan tüm sorunlar Rize’ye de sirayet etti. Seçimlere etkisi elbette olacak. Artık kesinlikle değişime ihtiyaç var” değerlendirmesini yapıyor.

CHP ARDEŞEN’DEN LAZ ADAYLA MECLİS YOLUNDA

CHP’nin birinci sıradaki adayı siyasetçi, mühendis Tahsin Ocaklı. İkinci sıradaki aday İYİ Parti kontenjanından, Meclis eski başkanlarından Köksal Toptan ile isim benzerliği olan Köksal Toptan ve üçüncü sırada da Muhammet Yıldız var.

Birinci sıra adayı Ocaklı, Rize’nin en büyük ilçesi Ardeşen’den bir Laz. Lazcayı günlük hayatında da kullanan, kentte sevilen bir isim Ocaklı. CHP ve Ocaklı, Rize merkezdeki Erdoğan üstünlüğünü kentin Ardeşen, Pazar, Fındıklı gibi CHP seçmeninin ve oy tercihlerini değiştirebilecek AK Partili seçmenin yoğun olduğu ilçelerine yönelerek aşmayı hedefliyor. Merkezdeki çalışmalarına ek olarak bu ilçelerde yoğun çalışma yürüten Ocaklı ve partisi, Rize’nin CHP’li bir milletvekilini bu kez Meclis’e göndereceğini düşünüyor.

OCAKLI: RİZE ZOR BİR KENT AMA KAZANAN BİZ OLACAĞIZ

1977 seçimlerinde Sami Kumbasar’ın Rize’nin son CHP’li milletvekili olduğunu hatırlatan CHP’nin birinci sıra adayı Tahsin Ocaklı, Rize’nin zor bir kent olduğunu ifade ederek, “Rizeli seçmenler hemşericilik duygularıyla tercihlerini belirlerler. Daha evvel Mesut Bey vardı, şimdi Tayyip Bey var. Onları sevdiler, onları tuttular. Bunu anlayışla karşılıyoruz. Ama bizim rekabetimiz onlarla değil, ilin sorunları ile. Rize’nin çok sorunu var. 30 yıldır en yüksek oyu vererek Rizeliler hemşerilerine verilebilecek en büyük desteği verdiler. Ama gelinen noktada sanki muhalefetteymiş gibi ‘şunu yapacağız, bunu yapacağız’ diyorlar. Rizeli buna inanmıyor” ifadelerini kullandı. Pek çok kesimin sorununun çözülmediğini belirten Ocaklı, “13. Cumhurbaşkanı'nı da seçtirince sorunları birlikte çözeceğiz ve kazanan biz olacağız” dedi.

‘ERDOĞAN VE AK PARTİ BİRİNCİ ÇIKAR AMA CİDDİ BİR OY KAYBI YAŞAR’

Ekonomik krizin Rize’de iyice hissedilir ve görünür olduğunu anlatan gazeteci Gençağa Karafazlı da CHP’nin bu seçimde bir milletvekili çıkaracağı görüşünde. 1200 kişinin alınacağı ÇAYKUR’a 40 bine yakın başvuru olduğu bilgisini veren Karafazlı, mevcut durumun seçim sonuçlarına yansıyabileceğini ifade ederek şunları söyledi: “Özellikle eğitim seviyesinin yüksek olduğu ve Laz nüfusun yoğun olduğu Fındıklı, Ardeşen ve Pazar’da oy tercihlerinin CHP lehine değişeceğini gözlemliyoruz. Ama İkizdere, Güneysu, Çayeli, Kalkandere gibi Erdoğan’ın güçlü olduğu yerlerde seçmen daha duygusal yaklaşıyor. Dokunduğunuzda evet, ekonomiden şikayetçi ama ‘kimi tercih edeceksiniz’ diye sorduğunuzda ‘Erdoğan’ diyebiliyorlar.”

Bu seçimlerde de Erdoğan’ın Rize’de birinci olacağını belirten Karafazlı, “Yaklaşık 10 bine yakın yeni seçmen kitlesi var. Dolayısıyla Erdoğan birinci çıkar ama ‘Erdoğan’ diyenlerin sayısı azalır. Bu da ekonomik nedenlerden dolayı. AK Parti’nin birincilik vasfı devam etse de ciddi oranda oy kaybı yaşar” değerlendirmesini yaptı.

KARAFAZLI: CHP’NİN MİLLETVEKİLİ ÇIKARMA İHTİMALİ YÜZDE 99

Millet İttifakı’ndaki partilerin geçmişte aldıkları oy oranına bakıldığında CHP’nin bir milletvekili çıkarma ihtimalinin yüzde 99 olduğunu vurgulayan Karafazlı, “Bu kez 2’ye 1 olur Rize’nin milletvekilleri” dedi.

ÇERVATOĞLU: CHP NET BİR ŞEKİLDE MİLLETVEKİLİ ÇIKARIYOR

Rize’nin Fındıklı İlçesinin CHP’li belediye başkanı Ercüment Çervatoğlu da Rize’de CHP’nin milletvekili çıkarmaya çok yakın olduğunu ifade ederek, “Geçmişte ‘Başbakan bizden, Cumhurbaşkanı bizden, yardım gelir’ diye düşünülüyordu. Ama Rize’nin herhangi bir şehirden farkı yok. Rizeli gene de kendi evladına sahip çıktı. Şimdi bugün objektif olarak baktığımızda net bir şekilde milletvekili çıkarıyoruz” diye konuştu.

‘RİZE’DE ŞEYTANIN BACAĞINI KIRDIK’

“Rize’de şeytanın bacağını kırdık” diyen Çervatoğlu, Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ilişkinse Kılıçdaroğlu’nun bir trendi yakaladığını ancak Rizelinin hemşerisi Erdoğan’a sahip çıkacağını ifade ederek, “Şöyle bir gerçekliğimiz var Rize halkı ‘kötü de yapsa bizim evladımız’ diyor” tespitini yaptı.

ÇERVATOĞLU: FINDIKLI DA RİZE DE CUMHURİYET KENTİ

Bisiklet yolları, ücretsiz bisikletleri, festivaller, sanat etkinlikleri ile Rize’nin hatta Türkiye’nin diğer ilçelerinden daha farklı bir profil çizen Fındıklı’yı “Cumhuriyet devrimlerini yaşatan ve benimseyen bir kent” olarak tanımlayan Çervatoğlu, “Aslında bütün Rize bir cumhuriyet kenti. 12 Eylül askeri faşist darbesiyle değişti. 14 Mayıs’tan sonra kendi kimliğine ve iklimine dönüştüreceğiz diye düşünüyorum” dedi.

ÇAY ÜRETİCİSİNİN DE İŞÇİSİNİN DE SIKINTISI BİTMİYOR

Denize kıyısı bulunan ve zengin orman dokusuna sahip olan Rize’de Ayder, Anzer, Handüzü, Pokut gibi yaylalar son yıllarda ekoturizme kapılarını açmış olsa da bölge halkı için tam anlamıyla bir geçim kapısı olabilmiş değil.

Rize ekonomisi denilince ilk akla gelense Doğu Karadeniz’de 200 binin üzerinde üreticiyi ve ailelerini etkileyen çay. Bölge ekonomisi çay tarımına dayalı. Rizeliler "Dünyada üzerine kar yağan tek çay"ı yetiştirdiklerini söylüyor ve bununla övünüyorlar. Çay İşletmecileri Genel Müdürlüğü’nün (ÇAYKUR) Karadeniz’de 46 fabrikası var ve bunun 33’ü Rize’de. Ancak çay alım fiyatlarından ÇAYKUR işçilerinin durumuna kadar pek çok konuda çayla ilgili sorunlar yıllardır gündemde.

AK PARTİ ÇAYKUR İŞÇİLERİNİN MEVCUT ÇALIŞMA ŞARTLARINI DOĞRU BULUYOR

Çayla ilgili bitmeyen tartışma başlıklarından birisi ÇAYKUR’da çalışan işçilerin mevsimlik işçi statüsünde olması. İşçiler 6 ay çalışıp 1 yıl geçiniyorlar ve kadro alamıyorlar. Muhalefet partileri ve sendikalar ÇAYKUR’un işçileri güvencesiz çalıştıran bu politikasını eleştirirken AK Partili yöneticilerse daha kısa sürede daha fazla işçinin fayda sağladığını söyledikleri bu yöntemi savunuyor.

ÇAYKUR İŞÇİLERİ: KADRO VARSA OY VAR, KADRO YOKSA OY YOK

Rizeli bir ÇAYKUR işçisi, “ÇAYKUR işçilerinin durumu seçime yansır. Biz arkadaşlarımızla ‘Kadro yoksa oy da yok’ diyoruz” dedi. AK Parti’nin bu durum nedeniyle oy kaybı yaşayacağını söyleyen ÇAYKUR işçisi, “Bu seçimde 3 vekil çıkaramayacaklar. 12 bin ÇAYKUR işçisi var ve Tayyip Erdoğan kadro sözü vermedi. Çok büyük oy kaybedecek Rize’den AK Parti ve Erdoğan. Bir an evvel ÇAYKUR işçisine bir şeyler yapsın” dedi.

CHP’NİN ÇAY ÜZERİNDE VAATLERİ VE PROJELERİ

Millet İttifakı Cumhurbaşkanı adayı Kılıçdaroğlu’nun ÇAYKUR işçilerine kadro sözü vermesi kentte karşılık bulmuş durumda. CHP milletvekili adayı Ocaklı, çay üretiminin fabrika süreciyle beraber 6 ay sürdüğünü belirterek ÇAYKUR işçilerinin kadroya alınabilmesi ve 12 ay çalışabilmesi için farklı modeller üzerinde yoğunlaştıklarını anlattı şunları söyledi: “Üreticilerin çalışanların, özel sektörün ve kamu yöneticilerinin katıldığı bir çözüm modeli en doğru olandır. Biz ÇAYKUR’un çalışanlarını 12 ay kadrolu yapabileceğimiz bir düzenleme için çalışıyoruz. Bu çeşitli biçimlerde olabilir. O fabrikanın atıl olmadan başka bir üretim modeli ile -su fabrikası olabilir, meyve suyu fabrikası olabilir- çalışmasını sağlayacağız. Sonuçta çalışanların tüm özlük haklarının olduğu bir model haline getireceğiz.” Üreticinin de rahat ettiği bir modellemeyi ortaya çıkaracaklarını ifade eden Ocaklı, “Çay üreticisini özel sektöre mahkum etmeyeceğiz. Düşük fiyatlarla yaş çay alımını yasayla engelleyeceğiz. Fiyatta belirleyici olan ÇAYKUR’un kendisi olacak” dedi.

İKİZDERE’DE ‘İŞ İŞTEN GEÇTİKTEN SONRA’ DANIŞTAY KARARI

İktidarın HES, taşocağı gibi projeleri Rize’nin tartışılan bir başka gündemi. Bu projelerden en çok akılda kalanıysa Cengiz İnşaat’ın İkizdere’de yürüttüğü taş ocağı projesi. Akılda kalmasının nedeniyse bölge köylülerinin taş ocağına karşı yürüttüğü mücadele. Köylülerin 1 yılı aşan mücadelesine rağmen İkizdere’nin doğasına büyük zarar veren Cengiz İnşaat'ın taş ocağı çalışmaya devam ediyor. Taş ocağının çalışmalarının ikinci yılındaysa Danıştay projeye dur dedi. Ama bölge halkına göre “iş işten geçmişti”. Rize merkezde yaşayanlar için çok hayati bir gündem olmasa da İkizdere köylülerinin seçim tercihlerini etkileyecek bir gelişme olduğu kaydediliyor.

DUVAR