EDA NARİN | KARAR

Türkiye'nin uzun zamandır gündeminde olan ve gerilimlere neden olan füze savunma sistemi konusu her geçen gün yeniden ısınıyor. 1990'lardan beri devam eden ve ABD-Rusya hattında Türkiye için krizlere sebep olan füze savunma sistemi girişimleri 2021'e gelindiğinde ise hala güncelliğini koruyor.

TÜRKİYE'YE FÜZE SAVUNMA DESTEĞİNE AFRİN ENGELİ

Türkiye, komşuları Suriye, Irak ve İran'dan kaynaklanabilecek tehlikelere karşı 2000'lerde başladığı girişimlerinde pek de sonuç elde edemedi. Suriye'de iç savaşın patlak vermesiyle 2011'de füze savunma sistemini tekrar gündemine alan Türkiye, ilk olarak NATO'nun kapısını çaldı. Türkiye'nin bu talebi farklı 5 ülke tarafından karşılandı. Fakat 2018 yılına gelindiğinde Türkiye'nin Afrin'deki operasyonları sonrası füze savunma sistemi sağlayan ülkeler geri çekildi.

NATO'dan füze savunma sistemi talep ettiği dönemlerde Türkiye bir yandan da kendi sitemlerini üretme fikri üzerinde çalışıyordu. Türkiye'nin bu adımının karşılık bulabilmesi için ise izlediği yol ihaleye gitmekti. İhale şartlarını ortak üretim ve teknoloji transferi olarak belirleyen Türkiye'nin açtığı ihaleyi 2013'ün sonunda Çinli bir firma kazandı. Çinli firmanın ABD'nin yaptırım listesinde olması nedeniyle 2015'te Türkiye ihaleyi iptal ettiğini duyurdu.

TÜRKİYE İLE RUSYA'DAN SURİYE KONUSUNDA İŞ BİRLİĞİ KARARI

İhale için görüşmelerin sürdüğü sıralarda Suriye'de Rusya ile sürekli karşı karşıya gelen Türkiye, 24 Kasım 2015'te bir Rus savaş uçağını düşürdü. Gerekçe olarak Rus uçağının Türk hava sahasını birden çok kez ihlal etmesi gösterildi. 2016'ya kadar Türkiye ile Rusya arasında erimeyen buzlar, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın bir araya gelmesi sonrası erimeye başladı. Bu görüşmeden çıkan sonuç iki ülkenin Suriye konusunda iş birliği yapması yönündeydi.

Putin-Erdoğan arasındaki görüşmeden bir yıl kadar sonra Ankara'da Rusya ile biri opsiyonlu iki adet S-400 sisteminin satın alınması konusunda bir sözleşme imzalandı fakat sözleşmenin ayrıntıları "ülke güvenliği" gerekçe gösterilerek gizli tutuldu. Konuya ilişkin açıklama yapan dönemin Milli Savunma Bakanı Nurettin Canikli, "İki sistem, 4 adet batarya. Anlaşmanın hepsi sağlandı" dedi. Milli Savunma Bakanlığı 12 Temmuz 2019'da, ilk parçaların Türkiye'ye ulaştığını açıkladı.

ABD, TÜRKİYE'NİN RUSYA'DAN S-400 ALIMINA KARŞI ÇIKIYOR

Rusya ile S-400 için 2,5 milyar dolarlık bir kontrat imzalayan Türkiye'nin bu kez ise gündemi Ankara-Washington arasında meydana gelen soruna kaydı. ABD, Türkiye ile Rusya arasında S-400 anlaşmasına Moskova'nın S-400'ler üzerinden NATO sistemleriyle, özellikle de Türkiye'ye satışının iptali ettiği ABD'nin F-35 tipi savaş uçaklarıyla ilgili casusluk faaliyetlerinde bulunma ihtimali nedeniyle ve NATO ile ilişkileri sürekli gergin olan Rusya ile anlaşma yaptığı için Türkiye'nin S-400 alımına karşı çıkıyor.

ABD'DEN TÜRKİYE'YE CAATSA YAPTIRIMLARI

Türkiye'nin bu adımı nedeniyle ABD, Nisan 2021'de CAATSA (Hasımlarına Yaptırımlar Yoluyla Karşılık Verme Yasası) yaptırımları kapsamında Türkiye Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB), SSB Başkanı İsmail Demir ile üç kurum yetkilisine yaptırım uygulanması kararı aldı. Bu kişiler de Savunma Sanayii Başkanlığı Başkan Yardımcısı Faruk Yiğit, Savunma Sanayii Başkanlığı Hava Savunma ve Uzay Daire Başkanlığı Grup Müdürü Mustafa Alper Deniz ve Hava Savunma ve Uzay Daire Başkanı Serhat Gençoğlu. Söz konusu yaptırım, Türkiye Savunma Sanayii Başkanlığına (SSB) yapılacak tüm Amerikan ihracatının yasaklanmasını, SSB Başkanı İsmail Demir ile üç çalışanın hesaplarının dondurulması ve vize sınırlaması getirilmesini öngörüyor.

ABD İLE TÜRKİYE, AFGANİSTAN'DA YAKINLAŞTI

Tarihler 23 Ağustos 2021'e geldiğinde ise Rusya ve Türkiye'nin yakında hava savunma sistemi S-400'lerin ikinci parti sevkiyatına ilişkin yeni bir anlaşma imzalayacağı Rus kaynaklar tarafından açıklandı.

Bu açıklamadan hemen önce Türkiye-ABD arasındaki ilişki olumlu yönde seyretmeye başlamıştı. Türkiye ile ABD, Afganistan'daki Kabil Havalimanı konusunda iş birliği yapma kararı almıştı fakat Taliban'ın 15 Ağustos'ta Kabil'e girmesiyle birçok ülke vatandaşlarını tahliye etmeye başladı. Bu tahliye operasyonlarına destek veren Türkiye, sonrasında havalimanı işletmesini almayı istiyordu fakat plan gerekli şartların sağlanamaması nedeniyle askıya alındı.

ERDOĞAN 'BİR SET DAHA ALMAYA NİYETLİ'

Öte yandan, Erdoğan, Putin ile Soçi'deki son görüşmesinin ardından CBS kanalında "Face the Nation" adlı programında sunucu Margaret Brennan'ın "Hala bir set daha S-400 almaya niyetlisiniz gibi görünüyor?" sorusuna "Bundan sonraki dönemde de kimse bizim, savunma sistemleri noktasında hangi ülkeden, ne kadar, ne alacağımıza müdahale edemez. Bunun kararını verecek olan biziz" yanıtını verdi. Brennan'ın "Evet der gibisiniz" sözleri üzerine Erdoğan da "Ne demek. Tabii ki evet" dedi.

ABD'DEN TÜRKİYE'YE S-400 UYARISI

Erdoğan'ın bu açıklamaları sonrası Reuters, ABD Dışişleri Bakanlığı'ndan bir sözcünün yorumuna yer verdi. Buna göre sözcü, Erdoğan'ın konuşmasına ilişkin olarak "Türkiye'yi her düzeyde ve her fırsatta, S-400 sistemini elinde bulundurmaması ve Rusya'dan ek askeri malzeme almaktan kaçınması konusunda uyarıyoruz" cevabını verdi.

Konuya ilişkin bir açıklama da ABD'nin yeni Ankara Büyükelçi adayı Jeff Flake'den geldi. Flake, "ABD-Türkiye ilişkilerindeki zorluklara rağmen Türkiye, NATO'ya bağlı ve sürekli değişim içinde olan bir bölge için hem köprü hem de tampon görevi gören vazgeçilmez bir müttefiktir" dedi.

KALIN: PATRİOT VERMEDİLER, S-400 ALMAK ZORUNDA KALDIK

Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın, ABD'nin Türkiye'ye Patriot vermediği için S-400 aldıklarını söyleyerek, "Cumhurbaşkanımızın blöf yaptığını zannettiler. S-400 konusu ciddiye binince, 'eyvah' demeye başladılar. Neticede s-400'ü almak zorunda kaldık, aldık" değerlendirmesini yaptı.

ERDOĞAN: ABD'NİN YAPTIRIMLARINA DEĞDİ

Son olarak bugün New York Times'a konuşan Erdoğan ise, Rusya'dan alınan "S-400 füzelerine sahip olmanın ABD'nin Türkiye'ye uyguladığı yaptırımlara değdiğini" söyledi. Erdoğan, "Bence buna değer çünkü savunmamızı istediğimiz zaman güçlendirebiliriz" ifadelerini kullandı.

NEDEN ÇİN DEĞİL RUSYA TERCİH EDİLDİ?

1990'lardan başlayarak günümüze kadar gelen ve devam eden S-400 krizinin tekrar alevlendiği bugünlerde Türkiye'nin özellikle altını çizdiği "ortak üretim ve teknoloji transferi" şartı tartışılır durumda. 2013'te Çinli bir firmanın kazandığı ihale ABD'nin yaptırım listesinde olduğu gerekçesiyle iptal edilmişti fakat Türkiye, bu sefer de Rusya ile anlaşma yaptığı için ABD'nin yaptırımlarının hedefinde. Ayrıca Türkiye'nin "ortak üretim ve teknoloji transferi" şartlarını Rusya'nın sağlayıp sağlamadığı da bilinmiyor. Tüm bu gelişmelerden sonra ise akıllarda Türkiye'nin neden "ortak üretim ve teknoloji transferi" şartlarını sağlayan ve daha ucuz olan Çin'den değil de Rusya'dan S-400 aldığı sorusu kaldı.

KARAR