S-400 hava savunma sistemi: Rusya ile yapılan anlaşmada teknoloji transferi ve ortak üretim garanti altına alındı mı?

Türkiye'nin Rusya'dan S-400 füze savunma sistemi satın almasına yönelik anlaşma, "ülke güvenliği" gerekçe gösterilerek gizli tutuluyor. Bu nedenle anlaşmada, Türkiye'nin şart koştuğu ortak üretim ve teknoloji transferine dair hangi maddelerin olduğu bilinmiyor. Bu iki kriterle ilgili olarak Rusya ve Türkiye'den farklı açıklamalar geliyor.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, S-400 anlaşmanın imzalandığını, 25 Temmuz 2017'de AKP Meclis Grup Toplantısı'nda yaptığı konuşmada açıkladı:

"Ortak üretim imkanı olduğu zaman tercih sebebidir. Biz şu anda Rusya Federasyonu'yla bu konuyla ilgili adımları attık, imzalar atıldı. İnşallah S-400'leri ülkemizde göreceğiz ve bunları ortak üretimle de süreci işleteceğiz."

Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın, iki gün sonra Habertürk'te katıldığı bir televizyon programında NATO üyesi ülkelerin anlaşmaya razı olmadığı "teknoloji transferi" konusunun Rusya ile yapılan anlaşmada yer aldığını söyledi:

"Sadece Türkiye'nin güvenlik ihtiyacını, savunma sistemini karşılamayacak ama aynı zamanda bu teknolojinin transfer edilmesini sağlayacak. Ruslar ile yaptığımız anlaşmada, Sayın Cumhurbaşkanımızın Putin ile yaptığı görüşmelerde bu konu çok açık ve net ortaya konuyor, Ruslar da buna 'Tamam' dediler."

'Bunlar doğrudan anlaşma maddesi olarak yazılmayabilir'

Peki Kalın'ın "anlaşmada çok açık ve net ortaya konuyor" dediği teknoloji transferi, hangi maddelerde ve ne şekilde belirtildi?

S-400'lerin üretimi için geliştirilen teknolojinin teorik bilgilerinin Türkiye'deki ilgili kurumlara verilmesi ve pratik olarak bu tekniklerin uygulanması anlamına gelen teknoloji transferinin ve S-400'lerin teslimi tamamlandıktan sonra başlaması planlanan ortak üretimin anlaşmada ne şekilde yer aldığını öğrenmek, bugün için mümkün değil.

Çünkü S-400 anlaşması, "doğrudan ülke güvenliğini ilgilendirdiği" gerekçesiyle gizli tutuluyor.

Cumhurbaşkanlığı, Savunma Sanayi Başkanlığı (SSB) ve Milli Savunma Bakanlığı anlaşmanın ortak üretim ve teknoloji transferiyle ilgili neler içerdiğine dair sorularımızı yanıtsız bıraktı.

SSB'den ismini vermek istemeyen bir yetkili, "Bunlar doğrudan anlaşma maddesi olarak yazılmayabilir, bazı teknik detaylarla bunlara kısmen değinilebilir ya da önü açılabilir. Örneğin ABD ile yapılan Patriot görüşmelerinde, olası bir anlaşmaya bunlara dair herhangi bir madde konulması bile gündeme gelmemişti" bilgisini verdi.

S-400 satın alınırken ön plana çıkan kriterin ise "uygun maliyet" olduğunu söyledi.

S-400 anlaşmasının toplam maliyeti yaklaşık 2,5 milyar dolar.

Son olarak Savunma Sanayii Başkanı İsmail Demir, 31 Temmuz'da TGRT Haber'e yaptığı açıklamada, bu detaylara "kamuoyu önünde girmek istemediklerini" söyledi:

"Biz ortak üretimden bahsediyoruz, onun kendi içinde detayları var. Bu detaylar tam şekillenip de hayata geçtiği zaman duyulsun isteriz."

Moskova 'Görüşmeler sürüyor', Ankara 'Prensipte uzlaştık' diyor

Ankara'dan, kimi zaman bu konuların anlaşmada yer aldığına dair kimi zaman da prensipte uzlaşıldığına dair açıklamalar geliyor.

Konuyla ilgili Rusya'dan yapılan açıklamalar da, bu iki konuya "olumlu bakıldığı" ve "kısmen anlaşıldığı" yönünde.

Anlaşmada ortak üretim ve teknoloji transferinin olup olmadığına dair bilgilere, ancak Rusya ve Türkiye'den yetkililerin röportajlarda kullandığı ifadelerden ve bazı açıklamalardan yararlanarak ulaşılabiliyor.

Bu konuyla ilgili ilk açıklama, hem Moskova ve Ankara'nın Eylül ayında "Anlaşma imzalandı" açıklamaları yapmasının ardından, Kremlin'den geldi.

Sputnik'in haberine göre 9 Ekim 2017'de Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov, Rusya'nın Türkiye'yle ortak S-400 üretimi için Ankara'ya teknoloji transferi yapıp yapmayacağı sorusuna, anlaşmaya atıf yapmak yerine "Bu konuda temaslar ve görüşmelerin uzmanlar düzeyinde yürütüldüğünü söyleyebilirim" yanıtını verdi.

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ise aynı gün Akşam gazetesine verdiği röportajda "Biz orta ve uzun vadede ortak üretim konusunda prensipte anlaştık. Ruslar buna yanaşmazsa başka bir ülkeyle yaparız anlaşmayı" diyordu.

Çavuşoğlu da anlaşmaya atıf yapmak yerine Rusya'nın olumlu baktığını ve "prensipte anlaşıldığını" söylüyordu. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in, anlaşmanın görüşüldüğü toplantıda "ortak üretim konusunda birlikte adım atabiliriz" dediğini de sözlerine ekledi. Ardından "Şu anda vardığımız mutabakat alımla ilgili" diyerek mutabakatın doğrudan satın alma anlaşması olduğunu belirtti.

2018'de yeni sisteme geçince adı Savunma Sanayii Başkanlığı olan Savunma Sanayi Müsteşarlığı'ndan 27 Aralık 2017'de anlaşmanın imzalandığına dair yapılan açıklamada, "ortak üretim" ve "teknoloji transferi" yerine "teknoloji kazanımı" ve "ortak geliştirme" ifadeleri yer almıştı:

"Proje ile ilgili teknoloji kazanımına yönelik işbirliği ve ortak geliştirme taahhüdü, sözleşmede yer almaktadır."

Şugayev: Teslimatın 2. kısmı bittikten sonra ele alınacak

Ankara'nın talep ettiği bu iki kriterle ilgili taahhüt, son dönemde yeniden gündeme geldi.

Henüz teslimat başlamamışken gazetecilerin S-400'lerin üretimiyle ilgili sorularını yanıtlayan Kremlin Sözcüsü Peskov, "Tamamen Türkiye'de üretilmesini konuşmuyoruz" dedi ancak bazı parçaların Türkiye'de üretilebileceğinin sinyalini verdi.

Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Haziran ayı sonunda G20 Zirvesi için gittikleri Osaka'da bir araya geldi. Görüşme sonrası Erdoğan, o dönem için dikkatlerin sevkiyata verildiğini, sevkiyat tarihiyle ilgili bir aksama olmadığını, diğer iki konunun da süreç ilerlerken önem kazanacağını söyledi:

"Füzenin ortak üretimi başta olmak üzere teknoloji transferini de içerecek şekilde ilerletilmesi bizim için de öncelik taşıyor. Şu anda öyle zannediyorum ki gözler bu işin sevkıyatıyla ilgili olan kısımda."

Rusya devletinin savunma sanayi şirketi Rostec'in başındaki Sergey Chemezov, S-400'lerin teslim edilmesinden sonra Anadolu Ajansı'na verdiği röportajda "S-400 hava savunma sistemlerinin tamamlayıcı parçaları için lisanslı üretim yapılabilmesi konusunda Moskova ve Ankara arasında görüşmeler sürüyor" diyerek, bir kez daha ortak üretim kriterinin anlaşmaya girmediğini, ancak görüşülmeye devam ettiğini duyurmuş oldu.

Rusya Federal Teknik İşbirliği Kurumu (FSMTC) Başkanı Dimitri Şugayev de, Rus basınına Temmuz sonunda konuyla ilgili yaptığı açıklamada, üretimin Türkiye'de yapılması konusunun, teslimatın ikinci aşaması da tamamlandıktan sonra ele alınacağını söyledi.

Teslimatın ikinci aşamasının Nisan 2020'de tamamlanması planlanıyor.

Moskova: Kısmi teknoloji transferi anlaşmada var

S-400'lerin Türkiye'ye gelmesinden iki hafta önce, Peskov bu kez teknoloji transferiyle ilgili bir açıklama yaptı. Bu, Moskova'dan daha önce yapılan açıklamalardan farklıydı:

"Anlaşma, üretim için kısmî bir teknoloji transferini içeriyor."

Anlaşmanın detayları neden kamuoyundan ve TBMM'den gizleniyor?

Savunma Sanayi Müsteşarlığı'nın 27 Aralık 2017'de anlaşmanın imzalandığına dair yaptığı açıklamada "Sisteme ilişkin teknik hususlar ve ödeme detayları her savunma projesinde olduğu gibi taraflar arasında mutabık kalınan gizlilik prensipleri uyarınca paylaşılmamaktadır" ifadeleri vardı.

Normal şartlarda uluslararası anlaşmaların, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde oluşturulan ilgili komisyonlara getirilmesi ve ardından TBMM'de onaylanması zorunlu.

Ancak 24 Haziran 2018 seçimleri sonrası yeni sisteme geçilmesiyle birlikte, 15 Temmuz 2018'de bu konuyla ilgili çıkan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi'nde "kanunun verdiği yetkiye dayanılarak yapılan ekonomik, ticari veya teknik andlaşmalar Cumhurbaşkanı tarafından doğrudan onaylanır" deniliyor. Bu anlaşmaların Resmi Gazete'de yayımlanma zorunluluğu da bulunmuyor.

Anlaşmanın resmi belgelerde geçen şekilde tam adı verilmese de, Savunma Sanayi Başkanlığı'ndan (SSB) BBC Türkçe'ye bilgi veren bir yetkili, bunun SSB'nin yaptığı bir satın alma olduğunu, ülke güvenliğiyle ilgili bir anlaşma olduğu için gizliliğinin korunduğunu, detayların kamuoyuna açıklanma zorunluluğu olmadığını söyledi.

TBMM Savunma Komisyonu'nun AKP'li üyeleri, haberin yayımlandığı tarih itibarıyla sorularımızı yanıtlamadı.

Komisyon üyesi CHP Çanakkale Milletvekili Özgür Ceylan, anlaşmanın komisyonun gündemine gelmediğini, bilgi verilmesi ya da tartışılması için bir toplantı da yapılmadığı bilgisini verdi.

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, daha önce "Rusya'dan S-400 füzelerinin alınması konusunda, talep edilmesi durumunda muhalefet partilerini bilgilendirebileceklerini" söylemişti.

Bu bilgilendirmenin yapılıp yapılmadığına dair sorumuza Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Hami Aksoy, bakanlığın Amerika Dairesi tarafından Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı Parlamenter Asamblesi (AGİTPA) Türk Grubu milletvekillerine bilgilendirme yapıldığı yanıtını verdi.

AGİTPA Türk Grubu'ndan CHP Kocaeli Milletvekili Haydar Akar, Temmuz ayı başında Lüksemburg'da yapılan AGİTPA toplantısı öncesi Dışişleri Bakanlığı'ndan diğer dairelerle birlikte Amerika Dairesi'nden de bilgilendirme yapıldığını ancak S-400 anlaşmasına özel bir bilgi verilmediğini, ABD'nin anlaşmayla ilgili tutumunun anlatıldığını söyledi.

Anlaşma ne zaman imzalandı?

Peki anlaşma Cumhurbaşkanlığı, Milli Savunma Bakanlığı ve SSB dışında hangi devlet kurumlarının bilgisine sunuldu?

Hem bu kurumlardan hem Dışişleri Bakanlığı'ndan ulaştığımız yetkililer, bu bilgiyi de vermiyor.

İlk olarak 25 Temmuz 2017'de Cumhurbaşkanı Erdoğan "İmzalar atıldı" dedi. Aynı gün Sputnik'e konuşan Kremlin Sözcüsü Peskov'a Erdoğan'ın bu sözleri sorulduğunda, sözcünün yanıtı "Erdoğan'ın açıklamasıyla ilgili yorum yapamayacağım" oldu.

Sputnik, aynı haberin devamında, Rus yetkililerin "prensip anlaşması imzalandığını ancak nihai anlaşmanın henüz imzalanmadığını söylediğini" yazdı.

Erdoğan'ın açıklamasıyla ilgili Rusya tarafından adı verilmeyen askeri bir yetkiliye dayandırılan diğer haber ise Rusya'da yayımlanan Kommersant gazetesinden geldi. Haberde Rusya tarafının "Görüşme uzun süredir devam ediyor, ancak anlaşmanın imzalandığını söylemek için henüz erken" dediği aktarılıyordu.

İbrahim Kalın'a 27 Temmuz 2017'de katıldığı TV programında "Bu iş bitti diyebiliyor muyuz?" diye sorulduğunda ise "Bu iş büyük oranda bitti" dedi ve anlaşmayla ilgili ufak tefek birkaç konunun hâlâ görüşülmekte olduğunu söyledi.

Bundan yaklaşık bir ay sonra, Rusya devlet silah ihracat şirketi Rosoboronexport'ın Başkanı Aleksandr Miheyev de, Rusya ve Türkiye'nin S-400 füze savunma sistemlerinin sevkiyatıyla ilgili prensip anlaşmasına vardığını ancak sözleşmenin henüz imzalanmadığını söyledi.

31 Ağustos'ta Erdoğan, imzaların atıldığını bir kez daha söyledi ve "Bunun anlaşması bitmiştir. İnşallah en kısa zamanda alacağız" dedi.

12 Eylül'de ise Kazakistan'dan Türkiye'ye dönerken uçakta gazetecilere konuştu ve "S-400 ile ilgili arkadaşlarımız imzalarını attılar. Bildiğim kadarıyla kaporayı da verdiler" dedi. O tarihten sonra Rusya'dan Türkiye'ye kredi aktarımı için yeni sürece geçileceğini söyledi.

Bu açıklamayla aynı anda Rusya'dan da ilk kez nihai anlaşmanın imzalandığına dair bir açıklama geldi.

Aynı gün Rus devlet haber ajansı TASS'a konuşan, Putin'in askeri ve teknik işbirliği konularındaki danışmanı Vladimir Kojin, "Sözleşme imzalandı ve uygulamaya geçilmesi için hazırlık yapılıyor" dedi.

27 Aralık 2017'de, o dönemki adı Savunma Sanayi Müsteşarlığı olan SSB'den bir açıklama yapıldı ve "Sözleşmesi imzalanmış, avans ödemesi yapılarak takvimi daha önceden başlamış olan Projenin, Rusya Federasyonu tarafından sağlanacak kredi ile karşılanacak bölümüne ilişkin kredi anlaşması da imzalanmıştır." denildi.

Bu açıklama, Erdoğan'ın bahsettiği kredi anlaşmasıyla ilgiliydi.

Türkiye'den en net açıklama ise S-400'lerin tesliminin başladığı 12 Temmuz 2019'da geldi.

Milli Savunma Bakanlığı, teslimatla ilgili görüntülerin paylaşıldığı açıklamada "Türkiye'nin hava ve füze savunma ihtiyacının karşılanmasına yönelik S-400 Uzun Menzilli Bölge Hava ve Füze Savunma Sistemi'nin tedarik sözleşmesi 11 Nisan 2017'de imzalanmıştır" ifadelerine yer verdi.

BBC TÜRKÇE