Afganistan'daki Taliban lideri Molla Hibatullah, "düşmanlarımıza malzeme oluyor" diyerek, hareketin liderleri ve komutanlarının çok kadınla evlenmekten vazgeçmesini istedi. Ama bu çağrının arkasında mali kaygılar da olduğu anlaşılıyor.

Erkeklerin birden fazla -en fazla dört- kadınla evlenmesine izin veren çok eşlilik Afganistan, Pakistan ve Müslüman nüfusun çoğunlukta olduğu bazı diğer ülkelerde halen yasal sayılıyor.

Fakat BBC'nin görüştüğü Taliban kaynakları bu uygulamanın Afganistan ve Pakistan'daki Paştun aşiretler arasında yaygın olan gelinin ailesine "başlık parası" ödenmesi geleneği nedeniyle pahalıya mal olduğunu, komutanların başlık parası ve geçim ihtiyaçlarının giderek arttığını söylüyorlar.

Molla Hibatullah'ın fermanı Taliban ve Afganistan açısından kritik bir döneme rastladı. Taliban hükümet ile ülkenin geleceği konusunda müzakerelerini sürdürüyor.

BBC'nin ulaştığı kaynaklar Taliban liderliğinin, birden fazla kadınla evlenip çok sayıda ya da gereğinden büyük aileyi birden geçindirme derdine düşen üyelerinin para bulabilmek için yolsuzluk yaptığı konusundaki iddialardan rahatsız olduğunu söylüyor.

Taliban'ın önde gelen liderlerinin çoğunun birden fazla eşi var fakat liderliğin yeni çağrısı, zaten birden çok kadınla evli olanlar için bir değişiklik önermiyor.

Liderlik tam olarak ne diyor?

Afganistan'daki Taliban lideri Molla Hibatullah'ın imzasını taşıyan iki sayfalık ferman, esasen ikinci, üçüncü ve dördüncü kadınla evlenmeyi yasaklamıyor ama düğünler ve evlilik dolayısıyla büyük miktarlarda paralar harcanmasının Taliban'ın düşmanlarına malzeme verdiği uyarısında bulunuyor.

"Eğer liderlik ve komutanlar çok eşlilikten kaçınırsa, yolsuzluğa ve yasa dışı işlere karışma ihtiyacı da duymazlar" ifadesi kullanılıyor.

Fakat bu konuda bazı istisnalar da getiriliyor. Örneğin daha önceki evliliklerinden çocuğu olmamış ya da dul bir kadınla evlenmek isteyen veya aileden çok sayıda eşini geçindirebilecek servete sahip olan erkeklerin çok kadınla evlenmesine izin var.

İki sayfalık metinde bu istisnai koşullara sahip olup birden fazla evlilik yapmak isteyen erkeklerin, önce örgüt içindeki üstlerine başvurup izin alması gerektiği de kaydediliyor.

Taliban kaynakları BBC'ye yeni kuralları içeren mektubun Afganistan ve Pakistan'daki her düzeyde Taliban saflarında yaygın şekilde dağıtıldığını da söylediler.

Çok eşlilik ne kadar yaygın?

Çok kadınla evlenme, kadınların kiminle ve ne zaman evlenecekleri konusunda geleneksel olarak çok az söz sahibi olduğu Afganistan ve Pakistan'daki Paştun aşiretleri arasında çok uzun bir zamandır yaygın.

Kırsal bölgelerdeki ataerkil Paştun toplumlarında daha fazla kadınla evlenmeye sıklıkla daha önceki eşlerinden çocuk sahibi olamamak gerekçe gösteriliyor. Bir başka yaygın gerekçe ise geçimsizlik. Bundan genellikle kadınlar sorumlu tutuluyor.

Dul kalan kadınlar genellikle ölen kocalarının kardeşiyle evlendiriliyor. Kayınbirader daha önce başka bir kadınla evlenmiş bile olsa, ölen kardeşinin karısıyla evlenmesi, kadının ve ailenin namusunu korumak olarak algılanıyor.

Bir de çok evlilik zenginler açısından bir tür statü sembolü olabiliyor.

Bu tür evlilikler, evlenilecek kadının ailesine bir tür "başlık parası" ödenmesi yoluyla yapılabiliyor.

Ekonomik güçlükler ve onlarca yıldır yavaş yavaş değişen toplumsal değerler ise çok eşliliği caydıran etkiler yapıyor, ama çok eşlilik hala sürüyor.

Taliban saflarında çok eşlilik

Taliban hareketinin önde gelen liderlerinin çoğunun birden fazla eşi var. Hareketin kurucusu, birkaç yıl önce ölmüş olan Molla Muhammed Ömer ile onun halefi Molla Ahtar Mansur'un üçer karısı vardı.

Şu anki Taliban lideri Molla Hibatullah iki eşli.

Taliban'ın Doha'daki en üst düzey sözcüsü Molla Abdul Gani Baradar'ın da üç eşi var. Sonuncusuyla Pakistan'da gözaltındayken evlenmişti.

Katar'ın başkenti Doha'da yaşayan Taliban liderlerinin hemen tümünün birden fazla eşi var. Bunlardan bazıları daha yakın zamanda, ABD'nin Küba'daki Guantanamo üssünden serbest bırakılmışlardı. Bunların bazıları serbest bırakıldıktan sonra yeni evlilikler yaptılar ve kadınların ailelerine çok yüklü miktarlarda başlık paraları ödediler.

Neden şimdi poligami caydırılmak isteniyor?

Afganistan'da hükümet yetkilileri yıllardır Taliban liderleri lüks hayatlar sürerken, hareketin sıradan neferlerinin zar zor geçindiğini söylüyorlar.

Afganistan Devlet Başkanı Eşref Gani geçen yıl Davos'taki Dünya Ekonomik Forumu'nda bir panelde barış ihtimalini anlatırken "İyi haber şu: Taliban liderliği dördüncü, beşinci karılarını alır ve sefa sürerken, saflardaki sıradan savaşçıların savaşmaktan usanmış durumda" demişti.

Afganistan'daki Taliban komutanlarının kadınları zorla eş aldıklarına ilişkin haberler de buna eklenince, hareketin hükümetle müzakereleri sürdürdüğü bu kritik dönemde olumsuz haberlerden neden kaçınmak istediği iyice anlaşılıyor.

Bütün bunlara Taliban liderlerinin her yeni evliliğinin harekete getirdiği mali yükü de eklemek lazım.

Bazı haberlere göre komutanlar ve savaşçılar evlenmek için 26 bin ila 100 bin dolar arasında değişen çok yüklü başlık paraları ödüyorlar ve bunlar ya örgütün kasasından çıkıyor ya da gayri meşru yollardan elde ediliyor.

BBC TÜRKÇE