Trump, Selçuklu mirasını ve Türklerin türbesini mi vuracak

ABD Başkanı Donald Trump’ın İran’da aralarında kültürel sitlerin de yer aldığı 52 hedefi vurabilecekleri yönündeki açıklamaları, Taliban’ın 2001 yılında Afganistan’da yaptığı kültür katliamını akıllara getirdi. UNESCO Dünya Kültür Mirası listesinde 22 kültürel, 2 de doğal mirası bulunan İran’daki yapıların arasında Pers, Sasani, Selçuklu, İlhanlı, Safevi ve Kaçar Hanedanlığı dönemlerine ait eserler yer alıyor. Pers Kralı Büyük Kyros, İlhanlı Hükümdarı Olcaytu Han ve Şah İsmail’in mezarını da içeren Şeyh Safi türbesinin yanı sıra anıt mezarları ve İpek Yolu üzerindeki dünyanın en eski yaşayan çarşısı olan Tebriz Kapalı Çarşısı da listede bulunuyor. ABD Başkanı Trump’ın kültür mirasını hedef alan açıklamalarına İran’dan tepki, UNESCO Genel Sekreteri Audrey Azoulay’dan ise uyarı geldi.

(İsfahan Cuma Caminin büyük bölümü Selçuklu döneminde inşa edildi)

ABD Başkanı Donald Trump, 1979’da Humeyni yanlısı üniversite öğrencilerinin Tahran’daki ABD Büyükelçiliğini işgal ederek 52 kişiyi rehin almalarını anımsatarak, İran’da 52 hedefin vurulacağını açıkladı. Sosyal medyadan yaptığı paylaşımda, aralarında kültür mirası sitlerin de bulunduğu İran için önemi yüksek hedefleri vuracaklarını duyuran Trump, İran’ın yıllardır sorun olmaktan başka bir işe yaramadığını savunarak “ABD artık tehdit istemiyor” dedi.

(Şeyh Safiyüddin türbesi ve yapı kompleksi Erdebil kentinde bulunuyor)

1979’DAKİ REHİNE KRİZİNİ TEMSİLEN ‘52 HEDEF VURULACAK’ TEHDİDİ

Yıllar önce rehin alınan 52 Amerikalıyı temsilen 52 İran sahasını hedef aldıklarını belirten Trump, “Bazıları üst düzey ve İran kültürü açısından çok önemli. Bu hedefler ve İran’ın kendisi çok hızlı ve çok sert bir şekilde vurulacaktır” ifadelerini kullandı. 

(Şah İsmail'in mezarı Şeyh Safiyiddün Türbesinin içinde bulunuyor)

TRUMP’IN TEHDİDİNE İRAN’DAN TEPKİ GELDİ

General Kasım Süleymani suikastinin ardından yükselen gerilimi artıran açıklamalarıyla gündeme gelen ABD Başkanı Donald Trump’ın İran’ın kültür mirasını hedef alan sözlerine ilk tepki İran’dan geldi. Türkiye'deki İslamcıların büyük bölümü de Kasım Süleymani'nin ABD füzesi ile öldürülmesine destek olmuştu.

(Şeyh Safiyüddin Türbesi içinden detay)

RUHANİ, DÜŞÜRÜLEN İRAN UÇAĞINDA ÖLEN 290 SİVİLİ ANIMSATTI

Trump’a sosyal medyadan yanıt veren İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, büyük İran milletinin hiçbir zaman tehdit edilmemesi gerektiğine dikkat çekerek, 1988’de ABD donanması tarafından düşürülen İran Havayollarına ait uçakta yaşamını yitiren 290 sivili anımsattı. Ruhani, “52 rakamına işaret edenler en iyisi 290 – IR 655’i de üşünsünler. Hiçbir zaman büyük İran milletini tehdit etmeyiniz” diye yazdı.

İran Dışişleri Bakanı Zarif ise kültürel alanların hedef alınmasının savaş suçu olduğuna dikkat çekerek Trump’ın bir kez daha uluslar arası hukuku ihlal etmekle tehdit ettiğini kaydetti.

(İsfahan Cuma Cami)

UNESCO GENEL SEKRETERİ İRAN TEMCİLSİCİ İLE GÖRÜŞTÜ

Öte yandan Paris’te İran’ın UNESCO Daimi Temsilcisi Büyükelçi Ahmad Jajali’yi kabul eden UNESCO Genel Sekreteri Audrey Azoulay, Trump’ın açıklamalarının ardından Ortadoğu’daki kültür mirasıyla ilgili değerlendirmede bulundu. Silahlı Çatışma Halinde Kültür Mirasının Korunmasına İlişkin 1954’te imzalanan Lahey Sözleşmesi ile 1972 tarihli Dünya Kültürel Ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi’ni imzaladığını hatırlatan UNESCO Genel Sekreteri Azoulay, kültürel ve doğal mirasın evrenselliğini vurgulayarak uluslar arası toplum tarafından gelecek nesiller için korunması gerektiğini vurguladı.

(İran bahçeleri arasında en ünlülerinden biri olan Şiraz'daki Bagh-e Eram -İrem Bağları-)

AZOULAY, KÜLTÜREL MİRASIN KORUNMASI SÖZLEŞMESİNİ ANIMSATTI

2017’de kabul edilen BM Güvenlik Konseyi Kararı’nın kültürel mirasa yönelik yıkım eylemlerini kınadığını kaydeden Genel Sekreter Azoulay, 1972’de imzalanan Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme’nin 6. Maddesini anımsattı. Sözleşmenin 6. Maddesinin 3. Fıkrasında, “Bu Sözleşmeye taraf olan her devlet, Sözleşmeye taraf olan diğer devletlerin topraklarında bulunan ve 1. ve 2. maddelerde sözü edilen kültürel ve doğal mirasa doğrudan doğruya veya dolaylı olarak zarar verebilecek kasıtlı önlemleri almamayı üstlenir” ifadelerine yer veriliyor.

(İsfahan Cuma Cami'sinden mimari süsleme detayı)

TALİBAN AFGANİSTAN’DAKİ BUDA HEYKELLERİNİ BOMBALADI

Afganistan’ın doğusunda, Başkent Kabil yakınlarındaki Bamiyan kentinde bulunan 53 ve 38 metrelik 6. Yüzyıldan kalma iki Buda heykeli 2001 yılında Taliban tarafından dinamitlenerek yıkılmıştı. Yaklaşık 1500 yıllık geçmişe sahip buda heykelleri, Bamiyan Vadisindeki uçurumun kıyısında, kumtaşı kayalıklara oyularak yapılmıştı.

(İsfahan Nakşı Cihan -İmam- Meydanı)

ABD ASKERLERİ IRAK ULUSAL MÜZESİNİ YAĞMALADI

Mart 2003’te Irak’ı ikinci kez işgal eden Amerikan askerlerinin Bağdat’taki Irak Ulusal Müzesi’ni yağmalamaları da henüz unutulmadı. Bağdat Ulusal Müzesi’nde Asur, Babil ve Sümer dönemlerinin en önemli arkeolojik kalıntıları sergileniyordu.

(İsfahan Nakşı Cihan Meydanı -Ali Kapu- gece görünümü)

IŞİD MİLİTANLARI PALMİRA’YI TAHRİP ETTİ

Yakın tarihteki kültür mirası yağması bununla da sınırlı kalmadı. UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde bulunan Suriye’deki ünlü Palmira antik kenti de 2015’te bölgeyi ele geçiren IŞİD militanları tarafından tahrip edildi. Dünyanın en iyi korunmuş antik kentlerinden biri olan Palmira’daki iki tapınağı yıkan IŞİD militanları ayrıca tarihi mezarlar ve bir kuleyi parçaladılar.

(Kümbeti Kabus Gülistan Eyaletinde aynı adı taşıyan kentte)

TRUMP’IN VURMAKLA TEHDİT ETTİĞİ KÜLTÜR MİRASINDA TÜRK İZLERİ

ABD Başkanı Trump’ın İran’daki kültürel sitlere yönelik saldırı düzenleme tehdidi gözleri bu ülkedeki tarihi yapılara çevirdi. Geçmişi 5 bin yılı aşan bir kültürel mirasa sahip olan İran’da Pers’lerden Sasani’lere, Selçuklulardan Kaçar Hanedanlığı dönemine uzanan binlerce tarihi yapı bulunuyor.

(Persepolis, Pers imparatorluğunu ünlü başkentiydi)

UNESCO LİSTESİNDE İRAN’IN 24 DÜNYA MİRASI VAR

Zerdüştlük, Hristiyanlık ve İslam dönemlerine ait tapınak, kilise, cami ve anıt mezarları da içeren İran’ın kültür mirası arasında görkemli saraylar, kaleler, hamamlar ve kervansaraylar da bulunuyor. İran’ın UNESCO Dünya Mirası listesinde 22’si kültürel sit, 2’si de doğal sit olmak üzere toplam 24 korunan alanı yer alıyor. Fars eyaletinde bulunan Persepolis antik kenti ile Huzistan Eyaletinde Elam uygarlığı döneminden kalma Çoğa Zenbil ziguratı en eski yapılar arasında sayılıyor. Şuşter tarihi su kanalları ile dünyanın en büyük kerpiç yapı kompleksi olarak bilinen Kirman Eyaletindeki Bem kalesi ve yapı toplulukları da önemli sitler arasında.

(Persepolis)

KYROS, OLCAYTU VE ŞAH İSMAİL’İN MEZARLARI DA LİSTEDE YER ALIYOR

Kirmanşah’taki Bisutun yazıtı, Pers Kralı Kyros’un Pasargad’daki anıt mezarı ve Zerdüştilerin halen yaşamını sürdürdüğü tarihi Yezd kenti İran’ın UNESCO Dünya Kültür Mirası listesinde yer alan kültür varlıklarından. Tebriz’deki dünyanın en büyük tarihi kapalı çarşısı ile Safevi devleti kurucusu Şah İsmail ile ailesinin kabirlerini de içeren Erdebil’deki Şeyh Safiyüddin Erdebili türbesi ve külliyesi İran Azerbaycanı bölgesinde bulunuyor. Bu bölgede yer alan Zencan kenti yakınlarındaki ünlü İlhanlı hükümdarı Olcaytu Han’ın türbesi Sultaniye de listede yer alan tarihi yapılar arasında.

(İsfahan Cuma Camisinin bir parçası olan Terken Hatun adına yapılan türbe)

SAFEVİ VE KAÇAR DÖNEMİ KÜLTÜR MİRASI İRAN’IN İLGİ ODAĞI

Selçuklu, Safevi, Karakoyunlu, Akkoyunlu ve Kaçar Hanedanlığı gibi İran’daki Türk dönemlerinin izlerini de taşıyan yapılar arasında ise İsfahan Cuma Camisi, İsfahan Nakş-ı Cihan Meydanı (İmam Meydanı), Tahran’daki Gülistan Sarayı sayılabilir. Safeviler döneminde yaklaşık 90 dönümlük alanda inşa edilen Nakş-ı Cihan Meydanı, Şeyh Lütfullah Camii, Ali Kapısı ve halen kentin en hareketli merkezi olan çarşısıyla ilgi çekmeyi sürdürüyor.

(Savefi ve Kaçar dönemlerinde inşa edilen Tahran'daki Gülistan Sarayı)

MELİKŞAH’IN YENİLEDİĞİ İSFAHAN CUMA CAMİSİ DE LİSTEDE

Önemli bölümleri 1072-1092 arasında Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah döneminde yenilenen İsfahan Cuma Cami’si ayrıca Melikşah’ın eşi Terken Hatun adına inşa 1088’de edilen kümbete de ev sahipliği yapıyor. İlk inşası Abbasiler döneminde yapılan tarihi cami, Selçuklu döneminde yapılan eklemelerle adeta yeniden inşa edilmiş. Safevi, İlhanlı ve Kaçar döneminden izler taşıyan cami, Selçuklu Veziri Nizamül Mülk tarafından güneyinde eklenen devasa kubbesiyle dikkat çekiyor.

(Gülistan Sarayı detay)

İRAN’DA 56 KORUNAN ALAN UNESCO DÜNYA MİRASI YEDEK LİSTESİNDE

Ermeni manastırları topluluğu İslam dönemi kümbetleri ve Kaçar dönemi sarayları ve İran’ın ünlü bahçeleri de ülkenin tüm dünyaca korunması gereken mirasları arasında. İran’ın UNESCO Dünya Kültür Mirası Geçici Listesi’nde yer alan kültürel ve doğal miras sayısı ise 56. Bunlar arasında Horasan bölgesindeki Gazne ve Selçuklu ezerleriyle ülkenin çeşitli bölgelerinde yer alan ormanlar, biyosfer rezerv alanları ve geleneksel mimari örneği köyler ile değişik dönemlerden kalma arkeolojik sitler bulunuyor.

(Şeyh Safi türbesi iç detay)

ABD’DE 10’U KÜLTÜREL SİT TOPLAM 23 DÜNYA MİRASI BULUNUYOR

ABD’de ise UNESCO Dünya Mirası listesine alınmış 10 kültürel alan bulunuyor. Çoğunluğu Amerikan yerlileri olan Aztek ve Kızılderililere ait eski yerleşimlerden oluşan bu sitlerin dışında ABD’de Büyük Kanyon, Yosemite ve Yellowstone gibi ulusal parkları da içeren 12 doğal miras ile bir de karma korunan alan yer alıyor.

(Şeyh Safi türbesinin avlusunda bulunan asker mezarlarından birinde Kayı Boyuna ait sime dikkat çekiyor)

(Şeyh Safiyüddin türbesi)

(Afganistan'daki Buda heykeli yıkılmadan önce)

(Buda heykeli Taliban tarafından  dinamitle yıkıldıktan sonra)

Haber: Yusuf Yavuz

İran’daki UNESCO Dünya Kültür Mirası Fotoğrafları: Yusuf Yavuz

Buda heykelleri fotoğrafları: www.khanacademy.org

Odatv.com