ABD'den Türkiye'ye yaptırım: Trump yönetiminin amacı ve stratejisi ne?

ABD, Türkiye'nin Suriye'nin kuzeydoğusuna yönelik yürüttüğü Barış Pınarı Harekatı nedeniyle üç bakan ve iki bakanlığı yaptırım listesine alırken, çelikte gümrük vergisi yüzde 50'ye yükseltildi ve 100 milyar dolarlık ticaret anlaşması için yürütülen görüşmeler de durduruldu.

ABD Başkanı Donald Trump, dün gece yaptığı açıklamada, Türkiye'nin yürüttüğü askeri operasyonun, sivilleri tehlikeye attığını ve bölgede barış, güvenlik ve istikrara yönelik tehdit oluşturduğunu söyledi.

Trump, yaptırım açıklamasından kısa bir süre önce Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile telefonda bir görüşme gerçekleştirdi. Trump, bu görüşmede Erdoğan'dan ateşkes ilan etmesini istedi.

ABD'li yetkililer, yaptırımların Türkiye'yi ateşkes ilan etmeye zorlama amacı taşıdığını ve operasyonun devam etmesi halinde yaptırımların da sertleşerek artacağını söylüyor.

ABD kimlere yaptırım getirdi?

Trump, dün akşamki açıklamasında ticaret alanındaki yaptırımları açıklarken, kişilere yönelik yaptırım uygulanmasına yetki veren bir Başkanlık Kararnamesi çıkartacağını da söyledi.

Bu açıklamadan çok kısa bir süre sonra Başkanlık Kararnamesi çıkartıldı ve ABD Hazine Bakanlığı da yaptırımların kapsamını açıkladı.

Hazine Bakanlığı'ndan yapılan açıklamaya göre, Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, Enerji Bakanı Fatih Dönmez ve İçişleri Bakanı Süleyman Soylu ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve Milli Savunma Bakanlığı yaptırım listesine dahil edildi.

Üç bakanın ABD'deki malvarlıklarının dondurulacağı, ABD ile herhangi bir mali işlem yapamayacakları ve ABD'ye de seyahat edemeyecekleri açıklandı. Hazine Bakanlığı, yaptırım kapsamındaki kişi ve kurumlarla iş yapan yabancılara da yaptırım uygulayabileceğini ifade etti.

Ticaret tarafında ise Trump'ın getirdiği yaptırımlar, Pastör Andrew Brunson'ın tutukluluğu döneminde olduğu gibi yine çelik ihracatını etkiliyor. Türkiye'den satın alınan çelikte gümrük vergisi yüzde 50'ye çıkartıldı.

Ağustos 2018'de Trump, Türkiye'den alınan çelik ve alüminyumda gümrük vergisini iki katına çıkarmıştı. Bu vergiler, Mayıs 2019'da eski düzeylerine çekilmişti.

Son olarak, Türkiye ile ABD arasında ticaret hacminin 100 milyar dolara çıkarılmasıyla ilgili yürütülen yeni anlaşmalara yönelik görüşmeler de durduruldu.

ABD neden Türkiye'ye yaptırım uyguluyor?

ABD'nin yaptırım uygulamasının temel nedenini Türkiye'nin Suriye'nin kuzeydoğusuna yönelik yürüttüğü Barış Pınarı Harekâtı oluşturuyor.

Trump ile Erdoğan'ın 6 Ekim günü yaptıkları telefon görüşmesinin ardından Beyaz Saray'dan yapılan açıklamada, Türkiye'nin uzun zamandır Suriye'nin kuzeyinde, Fırat Nehri'nin doğusuna yönelik planladığı askeri harekata başlayacağı belirtilmişti.

Bu açıklama, Trump'ın Erdoğan'a operasyon için yeşil ışık yaktığı yönünde yorumlara neden oldu ve özellikle ABD'de büyük bir tepkinin doğmasına yol açtı.

ABD'de güvenlik bürokrasisi ve Kongre üyeleri, Kürtlerin Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) ile mücadelede kritik rol oynadığı ve bu mücadelenin henüz tamamlanmadığını belirterek, bu duruma tepki gösterdi. Trump ise Türkiye'ye operasyon için yeşil ışık yaktığı iddialarını reddediyor.

Trump, doğan tepkiler üzerine Türkiye'nin "çizilen çerçeveyi aşması halinde" yaptırım uygulayacağını söyledi ve bir süredir konuşulan yaptırımlar dün açıklandı.

Trump'ın açıklamasında, operasyonun yarattığı insani duruma ve bölge üzerindeki istikrarsızlaştırıcı etkisine dikkat çekildi. Trump, "Cumhurbaşkanı Erdoğan'a çok net bir şekilde söyledim: Türkiye'nin harekatı insani kriz ortaya çıkarıyor ve olası savaş suçlarının işlenmesi için gerekli koşulları oluşturuyor" dedi.

Trump ayrıca Kongre'ye yaptırımlarla ilgili yazdığı mektupta Suriye konusunda ulusal acil durum ilan ettiğini söyledi ve bunun gerekçesini de "Türk hükümetinin IŞİD'i mağlup etme mücadelemize zarar veren, sivilleri tehlikeye atan ve bölgede barış, güvenlik ve istikrarı olumsuz etkileyebilecek tehditlerde yaratan eylemlerde bulunması ve bunun ABD'nin ulusal güvenlik ve dış politikasına sıra dışı ve olağanüstü bir tehdit oluşturması" olarak açıkladı.

Hazine Bakanlığı da yaptığı açıklamada, yaptırımların "Türk hükümetinin bölgede barış, güvenlik ve istikrarı daha da bozmaya yönelik eylemlerinin bir sonucu" olduğu belirtildi. Bakanlık, Suriye'nin kuzeydoğusundaki durumun sorumlusunun Türk hükümeti olarak gördüğünü de aktardı.

Bu kararla Kongre'deki yaptırım süreci durdu mu?

Hayır. Trump'ın başkan olarak yetkisini kullanıp uyguladığı yaptırımların dışında Kongre'nin her iki kanadında da Türkiye'ye yaptırım uygulanmasına dönük yasal hazırlıklar devam ediyor.

Senato ve Temsilciler Meclisi'nde hem Demokrat hem de Cumhuriyetçi üyelerin destek verdiği tasarılarda yaptırım kapsamına finans kuruluşlarının alınması, askeri anlamda işbirliğinin askıya alınması ve yaptırım uygulanan kişilerin arasına Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın da eklenmesi öngörülüyor.

Kongre üyeleri, Trump'ın yaptırım kararını genel olarak olumlu bulmalarına karşın yetersiz olduğunu söylüyor.

Temsilciler Meclisi'nin Demokrat Başkanı Nancy Pelosi, uygulanan yaptırımların Suriye'nin kuzeydoğusundaki insani durumu tersine çevirmeye yeterli olmadığını söyledi.

Cumhuriyetçilerin etkili isimleri arasında yer alan ve Türkiye'ye yönelik yaptırım çağrılarına öncülük eden Senatör Lindsey Graham da, ateşkes ilan edilene kadar yaptırımların artarak sürmesi gerektiğini belirtti.

Kongre'nin Türkiye'ye daha sert yaptırımlar getiren tasarıları bu hafta içinde gündemine alması bekleniyor.

ABD, yaptırımlarla ne yapmayı amaçlıyor?

ABD basınında çıkan yorumlarda, Trump'ın bu kararla son 10 gündür kendisine yönelik eleştirileri dindirme ve Türkiye'yi operasyonu durdurmaya itecek bir mekanizma oluşturmayı amaçladığı öne sürülüyor.

ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, "Başkan Trump, Türkiye üzerinde Suriye'nin kuzeydoğusuna yönelik askeri operasyonlarını durdurma ve ivedilikle ateşkes ilan etme konusunda baskı oluşturmayı amaçlayan Başkanlık Kararnamesi'ni imzaladı" dedi.

Dün gazetecilere bilgi veren üst düzey ABD'li bir yetkili, Türkiye'nin mevcut ekonomik zayıflıkları göz önüne alındığında atılan bu adımın çok ciddi olduğunu ve bu yaptırımların Türkiye'nin dikkatini Suriye'nin kuzeyindeki durumun vahametine çevirmek amacıyla tasarlandığını söyledi.

ABD'li yetkililerin açıklamalarından ilk etapta ateşkes ilan edilmesi için zemin yaratmak istedikleri anlaşılıyor. Trump da Erdoğan ile yaptığı görüşmede ateşkes ilan etmesini istedi.

ABD Başkan Yardımcısı Mike Pence, kısa bir süre içerisinde görüşmelerde bulunmak üzere Türkiye'ye gideceğini açıkladı.

Yine gazetecilere bilgi veren bir başka üst düzey yetkili de önceliklerinin bir an önce ateşkes ilan edilmesi olduğunu belirtti.

Yetkili bundan sonra yapmak istediklerini, "İlk olarak, ateşkesle ve kuzeydoğu (Suriye'de) var olan farklı çıkarlar arasında bir uzlaşma sağlamak. Daha sonra yalnızca ortağımız SDG ve halen bölgede olan kendi askerlerimiz değil, Türk ordusu ve birçok durumda disiplinsiz ve vahşi milislerinin yanı sıra Rusya ve Suriye ordusunun da olduğu yerde kalmasını sağlamak. Daha sonra da Türkiye'nin meşru güvenlik kaygılarını gidererek, güvenlik ihtiyacını ve kuzeydoğu Suriye'de yaşayanların ihtiyaçlarını karşılayacak bir dizi plan ortaya koymak" olarak açıkladı.

ABD'li yetkililerin açıklamalarına göre, bundan sonra yaptırımlarla ilgili Türkiye'nin özellikle ateşkes konusundaki tutumu belirleyici olacak.

Ateşkes ilan edilmezse ABD ne gibi yaptırımlar getirebilir?

Başta Trump olmak üzere ABD'li yetkililer, Türkiye'nin ateşkes ilan etmesi ve buna uymaması durumunda yaptırımların sertleşeceğini söylüyor.

Trump açıklamasında, "Türk liderler bu tehlikeli ve yıkıcı yola devam ederse, Türkiye'nin ekonomisini hızlı bir şekilde yok etmeye çok hazırım" dedi.

Senatör Graham da, "Başkan Trump, Türkiye'nin sınırına yakın yerlerdeki belli Kürt unsurlarına yönelik kaygılarını gidermek adına müzakere yoluyla bir anlaşmaya varılarak akan kanın durdurulmasına çalışıyor" dedi.

Başkan Yardımcısı Pence de ateşkes çağrısı yaparak, Türkiye'yi masaya oturmaya çağırdı. Pence'in önümüzdeki günlerde ateşkes konusunda görüşmeler yapmak üzere Türkiye'ye gitmesi bekleniyor.

ABD'li bir yetkili, Trump'ın ateşkes sağlanmasından oldukça emin olduğunu ve bu nedenle bu kadar kısa süre içerisinde böylesine üst düzey bir heyeti Türkiye'ye gönderdiğini açıkladı.

ABD basını, mevcut haliyle getirilen yaptırımların Türkiye açısından önemli bir etkisinin olmasının beklenmediği yorumunu yaptı.

Ancak, Trump yönetiminin ya da Kongre'nin yaptırımları sertleştirmeye karar vermesi halinde Türkiye'nin ABD pazarına girişini veya ticari işlemlerinde dolar kullanımını sınırlayan daha kapsamlı adımlar atılabileceği öne sürülüyor.

BBC TÜRKÇE