Türkiye’nin Orta Asya atağı

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Türk Devletleri Teşkilatı Zirvesi’ne katılıyor. Erdoğan'ın iki ayda bölgeye üçüncü ziyaretini yapması Türkiye’nin bölgede yer edinme kararlılığı olarak değerlendiriliyor.

Türkiye Moskova'nın Ukrayna'daki savaş nedeniyle dikkati dağılmışken, bölgenin kaynak zengini eski Sovyet devletleriyle ekonomik bağları güçlendirmeyi amaçlayan Orta Asya ülkeleri zirvesine liderlik ediyor.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Özbekistan'ın tarihi kenti Semerkant'ta düzenlenen Türk Devletleri Örgütü (OTS) zirvesine başkanlık ediyor. Erdoğan birkaç yıldır Kafkasya ve Orta Asya'daki bazı eski Sovyet ülkeleriyle daha yakın kültürel, dilsel ve dini bağlar kurulması için çaba sarf ediyor.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, zirvede Cuma günü yaptığı konuşmasında, "Haklı mücadelesinde olduğu gibi barış arayışlarında da Azerbaycan'ın yanındayız" ifadelerini kullandı.

Erdoğan, "Ukrayna'da 9 aydır süren çatışmaların adil bir barışla sona ermesi için gayret ediyor, gıda krizinin önüne geçmek için de gerekli müdahalelerde bulunuyoruz" şeklinde konuştu. Erdoğan, Türk Yatırım Fonu'nun mümkün olan en kısa sürede hayata geçmesinin faydalı olacağını kaydetti.

Bölge ülkelerinin ittifak arayışları

Rusya'nın Şubat sonunda Ukrayna'yı işgal etmesi Moskova'nın Orta Asya'daki komşularını ürküttü ve coğrafi olarak bölgenin en büyük ülkesi olan Kazakistan ile en kalabalık ülkesi olan Özbekistan'ı başka ittifak arayışlarına itti: hem Çin hem de Avrupa ile.

Moskova Ukrayna'ya odaklanırken Ankara'nın burada bir yer edinme kararlılığının bir işareti olarak bu, Erdoğan'ın iki aydan kısa bir süre içinde bölgeye yaptığı üçüncü gezi.

OTS grubu, Azerbaycan'ın yanı sıra Orta Asya'daki Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan'ı da içeriyor. Yine Orta Asya'da yer alan Türkmenistan ve AB üyesi Macaristan grubun gözlemci üyeleri. Grup geçen yıl eski adı olan Türk Konseyi'ni bırakarak Türk Devletleri Örgütü adını aldı.

İzole Türkmenistan'ın da tam üye olması halinde grup daha da genişleyebilir. Türk Dışişleri Bakanlığı tarafından duyurulan bu genişleme henüz Aşkabat tarafından teyit edilmedi. Türkmenistan'ın katılması halinde 2009 yılında kurulan birlik, Türk grubundaki dilleri konuşan tüm Orta Asya ülkelerini kapsayacak.

Fransız Sciences Po'da siyaset bilimi dersleri veren Bayram Balcı AFP'ye yaptığı açıklamada "Türk devletlerinden oluşan bu topluluk şekillenmeye başlıyor" dedi.

Türkiye'nin siyasi ittifak kurma çabaları

Türkiye'nin 1991'de SSCB'nin dağılmasının ardından eski Sovyet Türk devletleriyle siyasi ittifaklar kurma çabaları, Rusya'nın süregelen etkisi nedeniyle uzun süre sekteye uğradı.

Moskova'nın eski Sovyet ülkelerindeki güçlü ekonomik ve askeri bağlarına işaret eden Balcı, "Bir Türk topluluğu yaratma hayaline başlangıcından bu yana Rusya'nın ağırlığı ve etkisi engel teşkil etti" dedi.

Ancak 2020 yılında Ermenistan ve Azerbaycan arasında yaşanan Dağlık Karabağ savaşı ve ardından bu yıl Rusya'nın Ukrayna'yı işgali, Moskova'nın zayıflayan konumunun da yardımıyla Türkiye'nin bölgedeki nüfuz arayışına yeni bir ivme kazandırdı.

Balcı, "Türkiye dolaylı olarak Rusya'nın başarısızlıklarının ve hatalarının meyvelerini topluyor ve bu da diğer ülkelerin bir yer edinmesine olanak sağlıyor" dedi.

Moskova'daki BDT Ülkeleri Enstitüsü'nde Orta Asya analisti olan Andrei Grozin'e göre "Orta Asya'daki her türlü faaliyet Moskova tarafından doğrudan bir tehdit olarak olmasa da en azından istenmeyen bir durum olarak algılanıyor."

Ancak çeşitli jeopolitik alanlardaki anlaşmazlıklara rağmen yakın işbirliği içinde olan Türkiye ve Rusya, Orta Asya'da birlikte çalışmak için ortak bir zemin bulabilir.

Grozin, "Türkiye ve Rusya'nın Orta Asya'daki çıkarları temelde uyumsuz değil" diyor ve Ankara'nın zaten "Moskova kadar çok kaynağa" sahip olmadığını belirtiyor.

Balcı, Orta Asya ülkelerinin Moskova ve Ankara tarafından önerilen ittifaklardan "kendilerini ilgilendirenleri alıp, ilgilendirmeyenleri reddederek" seçim yapacaklarını söyledi.

İHA satışları

Türkiye aynı zamanda eski Sovyet ülkeleriyle, özellikle de insansız hava araçlarının satışıyla, askeri bağlarını derinleştiriyor.

Ayrıca bölgedeki camileri finanse ederek, okullar ve burslar için para ayırarak yumuşak gücünü gösteriyor.

Dünya Ticaret Örgütü ve Birleşmiş Milletler'e bağlı Cenevre merkezli bir kuruluş olan Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC), 2019 yılında Türkiye-Orta Asya ticaret hacminin yaklaşık 7,3 milyar dolar olduğunu belirtiyor.

ITC'ye göre bu rakam, Orta Asya'nın Avrupa Birliği ve Rusya ile olan ticaret hacminin yaklaşık 29 milyar dolar, Çin ile olan ticaret hacminin ise 25 milyar dolar gerisinde kalıyor.

DW