Rusya'dan yapılan ithalatta "stratejik ürün" olarak tanımlanan buğday öne çıkarken arpa, soya, ayçiçeği, mısır gibi temel gıda ürünlerinde de bağımlılık giderek artıyor. Uzmanlara göre, uygulanan yanlış tarım politikaları, enerjiden sonra tarımda da Rusya'nın Türkiye üzerindeki gücünü artıracak. Rusya ile Ukrayna arasında bir savaş çıkması halinde ise Türkiye'de ekmek ve un fiyatlarının rekor kırması bekleniyor.

Tarım ihracatı, silah ihracatını geçti

Rusya ile Türkiye arasındaki ticari ilişkiler, bugüne kadar özellikle enerji bağımlılığı üzerinden gelişti. Türkiye doğalgaz ihtiyacının yaklaşık yüzde 40'ını, petrol ihtiyacının ise yüzde 25'ini Rusya'da ithal ediyor. Ayrıca Mersin Akkuyu'da yapımı devam eden Türkiye'nin ilk nükleer güç santrali de Rusya'nın kontrolünde faaliyet gösterecek. Ancak son yıllarda, Türkiye'nin Rusya'ya giderek daha bağımlı hale geldiği bir başka stratejik alan daha var: Tarımsal üretim.

Tarım ürünleri son 5 yıldır Rusya'ya silah satışından daha fazla gelir sağlıyor. 2021'de 36 milyar dolar olarak gerçekleşen tarım ürünleri ihracatının yüzde 13'ü Avrupa Birliği ülkelerine yapılırken Türkiye ihracattan tek başına yüzde 12 pay aldı. Rusya Tarım Bakanlığı, 2030 yılına kadar Rusya'dan Türkiye'ye tarım ürünleri satışının 5 milyar doları aşması hedefliyor.

Üretim düşüyor, ithalat artıyor

Türkiye son yıllarda tarımsal üretimde kan kaybı yaşıyor. Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) verilerine göre, 2021 yılında temel gıda maddeleri olan tahıl ve baklagillerde önemli üretim düşüşleri görüldü. Bir önceki yıla göre çavdar, arpa ve kırmızı mercimekte üretim kaybı yüzde 30'ları aştı. Un ve ekmeğin ana maddesi olan buğdayda ise üretim kaybı yüzde 14'e ulaştı.

Tarım yazarı Ali Ekber Yıldırım

Tarımdaki üretim kayıpları, bu alandaki ithalatın son 5 yılda giderek artmasına neden oldu. Buğday, arpa, darı, çavdar, mısır gibi, un yapmaya yarayan ürünlerden oluşan hububat ithalatı, 2016 yılında 1,4 milyar dolar olarak gerçekleşirken, 2021 yılında hububat ithalatı 4 milyar doları aştı.

Tarım ürünleri ithalatında her geçen yıl daha çok öne çıkan ülke ise Rusya olmuş durumda. Rusya'nın 2021 yılı tarım ürünleri ihracatı 36 milyar doları aşarken Türkiye Çin'i bile geride bırakarak 2021'de Rusya'dan en fazla ithalat yapan ülke oldu. Türkiye'nin Rusya'dan 2021 yılında yaptığı toplam tarım ürünleri ithalatı 4.4 milyar dolara ulaştı. Rusya'ya yaptığı ihracat ise 1.5 milyar dolar seviyesinde kaldı.

"Savaş çıkarsa temel gıdalara ulaşmak zorlaşacak"

Tarım yazarı Ali Ekber Yıldırım'a göre, Türkiye'de Rusya kaynaklı tartışmalarda enerji ve S-400 gibi savunma ağırlıklı başlıklar öne çıksa da son yıllarda Rusya'dan giderek artan tarımsal ürün ithalatı gözden kaçıyor. Yıldırım, "Türkiye'nin gerçekten tarımda Rusya pazarına bir bağımlılığı var şu anda. Özellikle hububat ürünlerinde. Yani baktığımız zaman buğday, arpa, soya, ayçiçeği, mısırın bir bölümü. Hatta Türkiye, Birleşmiş Milletler yardım kuruluşlarına temin ettiği mesela nohut gibi bir ürünü bile Rusya'dan alıyor" diye konuştu.

Türkiye'nin 2021 yılında yurtdışından temin ettiği  buğdayın yüzde 70'ini Rusya'dan, yaklaşık yüzde 15'ini de Ukrayna'dan ithal ettiğine işaret eden Yıldırım, "Bu bölgede yaşanacak olası bir savaş hali, Türkiye'nin pek çok temel gıda ürününe ulaşımını olumsuz etkileyecek. Belki ürünleri başka ülkelerden kısa vadede bulursunuz ama bu sefer de fiyatlar çok artacak" şeklinde konuştu.

Özellikle un ve ekmek yapımında kullanıldığı için tarımda "en stratejik ürün" olarak tanımlanan buğdaydaki ithalat artışı, dikkat çekici seviyeye gelmiş durumda. 2016 yılında 22,6 milyon tonluk buğday üretimi, geçen yıl 19 milyon tona kadar geriledi. Aynı dönemde buğday ithalatı ise 4,1 milyon tondan 10,8 milyon tona çıkarak rekor kırdı. Böylelikle Türkiye, buğday ihtiyacının yaklaşık yarısını ithalat yoluyla karşılamaya başladı.

Ziraat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Başkanı Murat Kapıkıran

"Ekmek fiyatı 5 TL'nin üstüne çıkabilir"

Ziraat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Başkanı Murat Kapıkıran, yalnızca tahıl ve hububat ürünlerinde değil, kepek ve gübrede de Rusya'nın Türkiye'yi kendisine bağlamaya başladığına vurgu yapıyor. Başta buğday olmak üzere pek çok tohumun Anadolu topraklarından çıktığını hatırlatan Kapıkıran, "Anadolu'nun anavatanı olduğu bir tohumla ilgili ithalatçı hale gelmiş olması bir politik hatadır. Tarım politikalarının önemli bir hatasıdır. Bu hatayı sürdürerek buğdayda ithalatçı hale geldik. Bu tür bağımlılık ilişkileri ortaya çıkabilecek kriz durumlarında, bir planlama yoksa eğer, ki yok görünen o ki, büyük üretim handikapları yaratacaktır" değerlendirmesinde bulundu.

Murat Kapıkıran'a göre, Rusya ile Ukrayna arasında başlayacak bir savaş, Türkiye'de ekmek fiyatlarını kısa sürede rekor seviyelere çıkarabilir. Kapıkıran, "Oluşabilecek savaş durumunda, beklediğimiz ekmek ve un fiyatlarının çok daha fazla yükseleceği kesin ortada. Ekmek fiyatlarının tahmin edemeyeceğimiz seviyelere çıkabileceğini şu andan öngörmek çok kolay, çok mümkün. 5 liraların da falan yetmeyeceğini düşünüyorum" tahmininde bulundu.

Taban Gıda'nın CEO'su Hasan Hacıhaliloğlu

Türk şirketler üretim için Rusya'ya gidiyor

Bir yandan Rusya'dan tarımsal ürün ithalatı artarken, diğer yandan üretim için Türkiye yerine Rusya'yı seçen yerli üreticilerin de sayısı artıyor. Türkiye'de üreticiler, son yıllarda artan enerji ve iş gücü maliyetleri ile kolay üretim fırsatlarının etkisiyle Rusya'da un fabrikası kurmaya başladılar. Rusya'da fabrika kurmaya hazırlanan bu şirketlerden biri, Türkiye'nin buğday tedariği pazarında en fazla paya sahip olan Taban Gıda.

Dünya üzerinde 20'ye yakın ülkeye buğday başta olmak üzere tahıl, yem grubu ve yağlı tohum tedariki yapan Taban Gıda, önümüzdeki 3 yıllık süreçte üretim, lojistik ve depolama alanında toplam 100 milyon dolar yatırım yapmayı planlıyor.

Şirketin CEO'su Hasan Hacıhaliloğlu, "Bazı yatırımcılar Rusya'da un fabrikası yatırımına giriştiler bile. Bizim de böyle bir planımız var. Bu önümüzdeki dönemde çok daha fazla bir şekilde duyacağımız bir aktivite" diye konuştu.

Hacıhaliloğlu, Türkiye'nin uzun yıllardır un, makarna ve bisküvi ihracatında dünyanın önde gelen ülkelerinden biri olduğuna işaret ediyor. Buna karşın, dünyada un ihracatında lider olan Türkiye'nin kendi ununu Rusya'dan gelen buğday sayesinde üretebildiğini kaydeden Hacıhaliloğlu'na göre, Ukrayna krizinin tırmanması halinde, bugün un ihracatında dünya lideri olan Türkiye böyle giderse ihracat avantajını kaybedip uzun vadede un ithal etmek zorunda kalabilir.

Hacıhaliloğlu, sözlerini "Yıllardır, 2004-2005'ten beri dünyada un ihracatında bir numarasınız ülke olarak. Ancak yakın gelecekte bu güç bizim elimizden çok muhtemelki kayabilir" şeklinde sürdürdü.

Aram Ekin Duran

 Deutsche Welle Türkçe