Yedi Kız (Başkurdistan - ALTYAZILI)

*

*

Ülke Tarihi

Orta Asya Türk kavimlerinden olan Başkurtlar, Ural Dağlarının kuzey ve doğu kısımları ile İdil (Volga) havzasının kuzey kesimini teşkil eden bozkırlarda yaşarlar. Kökenleri Türkistan’ı terk ederek kuzeye yönelen ve sonra batıya geçen Kıpçak Türkleri’ne dayanmaktadır. Başkurtlar Oğuzların 10. yüzyılda batıya doğru harekete geçmelerinden sonra bölgenin nüfusça tenhalaşmasından istifade eden Başkurtlar Hîve’ye (Hârizm) kadar inmişlerdir. 11. Yüzyıl sonlarında İslamiyet’le tanışan Başkurtlar, o dönemde önce Moğolların ardından Altın Orda Devleti’nin hakimiyeti altında varlıklarını sürdürmüşlerdir. Altın Orda Devleti’nin yıkılmasının ardından Şıbanoğulları ve Nogay Mirzaları tarafından idare edilen Başkurtlar, 16. Yüzyıldan itibaren Rus işgali ve zulmü ile karşı karşıya kalmışlardır. Yüzyıllar boyu devam eden işgal ve direniş boyunca Başkurtlar zaman zaman Osmanlı Devleti’nden de yardım istemiş ancak taleplerine istedikleri düzeyde bir karşılık bulamamışlardır. 17. ve 18. Yüzyıllar Rus işgaline karşı gerçekleştirilen isyanlarla geçmiştir.

Başkurtlar, 1917 Bolşevik İhtilâli sonrasında Zeki Velidi Togan liderliğinde önce Kazan Türkleri’yle İdil-Ural Tatar Devleti’ni kurmak için uğraşmış, anlaşma sağlanamayınca Kazak Türkleri’yle ittifak arayışına girişilmiş fakat bunda da başarılı olunamamıştır. 1919’da Zeki Velidi başkanlığında Başkurt Otonom Cumhuriyeti kurulmuşsa da bu yapı kalıcı olmamış ve kısa süre sonra Kızıl Ordu tarafından ortadan kaldırılmıştır. Sovyetler Birliği döneminde SSCB’ye bağlı Başkurt-Tatar Özerk Cumhuriyeti olarak varlığını sürdüren Başkurtlar, Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından bugün de Rusya Federasyonu’na bağlı özerk bir yapı statüsündedir.

Siyasî Yapı

Başkurdistan, Asya ile Avrupa'nın birleştiği bölgedir. Başkenti Ufa şehridir. Başkurdistan idari olarak 5 eyalet (Ufa, Sterlitamak, Beloret, İşimbay, Sibay, Belebey) ve 17 şehre ayrılmıştır. Ayrıca bu şehirlere ait 53 rayon (ilçe-küçük bölge) vardır. Başkurtlar daha çok şehirlerde değil kırsal bölgelerde yerleşmişlerdir. Başkurtların %68'i Başkurdistan Özerk Cumhuriyetinde yaşamakta olup, geriye kalan %32'si Ural bölgesindedir. Başkurtlar, bunun dışında, Kazakistan, Türkmenistan, Özbekistan, Tacikistan, Kırgızistan, Ukrayna ve Rusya Federasyonu’nun diğer bölgelerinde yaşamaktadırlar.

Başkurdistan özerk yönetimi, geçmiş yüzyıllardaki acı tecrübeler sonrasında, bugün Rusya Federasyonu içerisinde varlığını sükunet ve istikrarla sürdürmeyi tercih etmiştir. Bugün her alanda giderek yükselen ivmesi ile Rusya içerisinden önemli bir konum almaktadır. Ancak parçalı etnik yapısı sebebiyle zaman zaman siyasi ve toplumsal sorunlar yaşayan Başkurdistan, bu noktadaki sorunlarını çözebilirse önümüzdeki süreçte daha aktif ve güçlü bir figür olarak öne çıkması sürpriz sayılmayacaktır.

Sosyo-Ekonomik Yapı

Başkurdistan, sanıldığının aksine Rusya Federasyonu içerisinde ekonomik açıdan oldukça önemli bir bölge konumundadır. Öyle ki Rusya’nın tarım ve hayvancılık alanındaki ürünlerinin %4’ten fazlası Başkurdistan’da üretilmektedir.

Ekonomik yapı sanayi, tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Başkurdistan petrol işleme alanında Rusya’nın önde gelen bölgelerinden biridir. Ülkede 647 kolhoz ve 95 sovhoz bulunmaktadır. Başlıca tarım ürünleri, çavdar, yulaf, darı, keten, şeker pancarı, patates, ayçiçeğidir.

Başkurdistan enerji bakımından zengin bir bölgedir. Ülke petrol, doğalgaz, kömür, torf, bakır, çinko, demir, manganez, alüminyum ve altın gibi önemli yeraltı kaynaklarına sahiptir. Bakır, altın ve mineral tuzları üretimi açısından Ural bölgesinde ilk sıralardadır.

Bölgede 3 binden fazla maden rezervi bulunmaktadır. Rusya’daki kaya tuzu üretiminin %37’si, çinko üretiminin %49’u, bakır üretiminin %12’si Başkurdistan’da gerçekleşmektedir. Petrol üretiminde tüm Rusya içerisinde Tyümen Eyaleti ve Tataristan’dan sonra üçüncü, petrol işlemede ise birinci sıradadır. Petrol üretiminde yıllık 12 milyon ton kapasiteyle “Başneft” şirketi lider konumundadır. Bölge, Rusya Federasyonu’ndaki sanayi üretiminin %2,7’sini, tarımsal üretiminin %4,4’ünü karşılamaktadır.

Başkurdistan, petrol, doğalgaz ve boru hatlarına sahiptir. Rafineriler ve petrokimya fabrikaları ana ekonomiyi sağlar. Ayrıca, kömür, bakır, boksit, altın, manganez krom vardır. Yılda 40 milyon ton petrol, 3,5 dm³ doğalgaz üretilmektedir. İmalât sanayi gelişmiş olup, petrol, doğalgaz, demir çelik, kömür, elektrik, çimento, şeker, kereste, pamuklu ve yünlü dokuma ekonomi de önemli yer tutmaktadır. Uçak imalatı, gübre, deri, tütün, gemi inşa, demir ve karayolu taşıtları yapılmaktadır. Ufa, Sterlitamak, İsinbay, Kumertau, Karmavoua'da büyük enerji santralleri bulunmaktadır.

Başkurdistan’da, diğer Türk Cumhuriyetlerinde olduğu gibi eğitim gelişmiştir. Eğitim Rus ve Başkurt dillerinde yapılmaktadır. Anaokulları ve 10 yıllık ortaokulları bulunmaktadır.

Başkurdistan’da ulaşım gelişmiştir. Başkent Ufa'da bir havaalanı vardır. Diğer bölgelere kara ve demiryolu ile bağlanan ülkeden, Uralları aşan önemli demiryolu hatlarından biri geçer.

Türkiye-Başkurdistan İlişkileri

Başkurdistan-Türkiye ilişkileri, ortak tarih ve millet bilincinin yanı sıra Türkiye-Rusya ilişkilerinin güçlü olması bakımından da oldukça iyi düzeydedir. 2004 yılında İstanbul’da Başkurdistan temsilciliği açılmıştır ve ikili ilişkiler buradan yürütülmektedir. Türk inşaat firmaları bölgede önemli projeleri yürütmektedir ve bölgede yüze yakın Türk şirketi faaliyet göstermektedir. Öte yandan. Türk Hava Yolları Başkurdistan’a düzenli olarak seferler düzenlemektedir.

Başkurdistan ile Türkiye arasındaki ticaret hacmi 2016 yılı verilerine göre 233 milyon dolar seviyesindedir. Bu rakamın tamamına yakını ülkemizin ithalatı olarak gerçekleşmiştir.

Müslümanların Durumu

Başkurtlar yaklaşık bin yıl önce İslamiyet’le tanışmış olup yüzyıllardır Orta Asya coğrafyasında Müslüman bir halk olarak varlıklarını sürdürmüşlerdir. Yüzyıllar boyunca devam eden Rus işgali sırasında kimliklerinden uzaklaştırılmaya çalışılan Başkurtlar, buna karşın sahip oldukları dinî ve millî bilinçle Müslüman kimliklerini bugüne kadar korumayı başarmışlardır. Bu noktada Başkurtların Rus zulmüne maruz kalan diğer Orta Asya topluluklarına benzer bir tarihî süreçten geçtikleri söylenebilir. Günümüzde de, özellikle başkent Ufa bölge Müslümanları açısından önemlidir. Türkiye’nin de son yıllarda gerek kamu kuruluşları gerek sivil toplum kuruluşları aracılığıyla sürdürdüğü projelerle halkın dinî ve millî bağlarının güçlendirilmesi için önemli faaliyetler gerçekleştirilmektedir.